Literatura,
musica, estudis |
|||
Avem legut "Les troupeaux du diable", un roman de Frederic PONS |
La Palanca n° 3 | ||
Lo decòr
d’aquesta istòria se tròba capvath la Bigòrra,
passat Mologuet, ei a díser Mauborguet, de segur. Ei la tela de
hons de qui a causida l’autor entà situir los tribulòcis
alentor d’ahars de « vacas hòla » de qui son
despuish quauques mes los revelators deu peguè deu productivisme
agricòln faiçon indistruau. Veseram tamben que lo sentit de l’autor, per çò qui ei d’aver sabut pintrar com cau los actors d’aci, pòt dar shepics aus de qui assegurant que « Cau estar vaduts en Gasconha entà estar Gascon »… - Frederic PONS, qu’ei çò qui v’s a amiat a escriver aquò ? J’ai été amené par mes activités de journaliste à « Valeurs actuelle » à enquêter sur les affaires de « vaches folles », et après ce travail, il me restait de nombreux éléments non exploités car trop « explosifs » ou manquant de preuves, etc… - Mais perque situir aci en ribèra vasha aqueras héitas ? Je ne me suis pas du milieu occitan, mais originaire de ce pays par les générations qui m’ont précédées, sensibilisé par des vacances heureuses dans ma jeunesse, ainsi que par diverses activités. Donc je me sens du pays, même si je suis « exil » à Paris… Aussi en premier, j’ai voulu rendre hommage à ce pays. Je détenais donc des éléments d’enquêtes que j’ai pu fixer par Baptiste mon personnage principal, jeune éleveur local qui réalise la folie de ceux qui l’entourent, qui font manger des farines de viande animale à des ruminants. Il se dresse pour dire NON à un industriel de l’agro-alimentaire et au vétérinaire… J’ai voulu raconter cette histoire pour faire connaître aux citadins ce qu’est la réalité des paysans actuels et ce qu’il se passe dans nos campagnes. - U’ei totun entà estonar aquesta vista inhabituau sus paisans « humbles », meslèu coneguts per los desagrèus ? Humbles et paysans, ça ne vaut rien dire. Chacun a une profession différente, mais je pense que l’on ne parle pas assez de monde paysan ou alors d’une façon déformée : de gros qui gagnent beaucoup, des petits qui font brûler des pneus en ville, etc… Toute sorte de portraits « sérieux », énarques. Pour moi, un jeune qui s’installe est un aventurier des temps modernes, quasi équivalent à un navigateur à la voile dans un tour du monde en solitaire… J’ai voulu parler d’eux ainsi, avec au cœur un peu de chaleur, de leur vie et des jours de leurs amours aussi… - En to thar aquò aci, quau ideias v’s avetz podut har de l’estat de la nosta cultura, de la lenga nosta ? Ce serait prétentieux pour moi de juger mais j’ai tendance à penser que cette culture revient. Pas de façon spectaculaire, bien sûr, mais par une prise de conscience lente, notamment chez les jeunes. Avec le rejet des cultures transposées, des villes et aussi j’inclus la crise « vaches folles ». Mais la lutte ne doit pas être un combat politique, d’opposition à Paris par exemple, car ça marginaliserait cette renaissance. Ce doit être festif, chaleureux, mais pas devenir idéologique, un espèce de « jurassic-parc » de la culture occitane… - E s’en gahava la hami d’arrevirar lo liber en òc, pensat que serè ua bona causa ? Sûrement une excellente chose, un plus pour eux qui réapprennent la langue… De plus, je serais très fier de cette initiative, le roman serait un bon support pour cela. M. de Camabracq |
|||
| Entervista d'un joen professor de Vic en Bigòrra | La Palanca n° 3 | ||
- Qui
ès ? Thierry Sarthe d’Ibos, je chante au groupe des Micalets qui regroupe plusieurs jeunes d’Ibos et de Bénac. Je suis à la commission d’organisation de la soirée des jeunes du samedi. - Quau bilan e pòdes her d’aquera serada ? Bilan très positif. Cette année nous avons innové en organisant la soirée à la salle des fêtes, au lieu du chapiteau. Pour deux raisons : pour faire danser les gens après la séance des chants. C’était mieux de danser sur un sol dur plutôt que sur l’herbe. Enfin grâce à une enceinte plus restreinte nous avons gagné en convivialité. Nous ne nous attendions pas à ce qu’il y ait tant de monde, au point de manquer de chaises. - Que m’a semblat qu’aquò semblava ad un bal. Qu’èra volut ? Quinze groupes de jeunes, motivés, sympathiques se sont succédés. La bonne ambiance régnait. Puis la chorale Los de L’Ozom d’Artix d’Asson a interprété une dizaine de chants avant le bal gascon animé par Quate Vents. Les gens et surtout les jeunes sont restés et ont dansé. Beaucoup connaissaient les danses, les autres s’y sont essayé. - E veges aqueth concept evoluar ? Oui, en deux domains : garder l’esprit et voir s’acheminer les groupes occitans vers la musique. - Que veges mès de musica dens la canta bigordana ? Les Celtes s’y mettent, les Basques s’y mettent, pourquoi pas nous ? - Perqué cantar dens ua corala ? On est copains. Se retrouver uen fois par semaine c’est loin d’être une corvée. Avant tout c’est se faire plaisir. C’est aussi perpétuer des chants. - Qu’ei après que te’n vas deu parçan en pr’amor deu trabalh… Malheureusement je pars pour la région parisienne et en cours d’année je pars à l’armée, peut-être à l’étranger. C’était implicitement compris dans le contrat. Je prends ça comme ça vient… On nous y prépare depuis la première année d’IUFM. - E vas sauvar los ligams dab la Hestajada ? Déjà avec les Micalets on est un groupe très uni, tout comme avec José, Jean Claude qui veulent faire bouger certaines choses. Je ferme pas le livre… -Alavetz bon camin tà tu Thierry [F.B.] |
|||
| Cantem ! | La Palanca n° 6 | ||
I Muvrini,
Dan Ar Braz et l'Héritage des Celtes, Faudel... Aqueris noms, bilhèu,
n'an cap arren a véder dame nosautis... mès se vos digui
que son aué eths ambassadors dera Còrsa, dera Bretanha e
deth Magrèb, bilhèu que vatz comprénguer miélhor.
Era polifonia còrsa, era musica celtica, eth raï que son vengudis
dempús quate o cinc ans, ethçò que conven d'aperar
"un vertadèr fenomèna de societat". Aqueris artistas, longtemps desconegudis deth grand public, qu'encadenan eths disques d'aur coma pèrlas nà un colièr. Era recèpta ? Concèrts-evenaments que hèn córrer eth monde, cançons interpretadas dame Sting, Véronique Sanson... e un matracatge mediatic hòu nà cantaires e musicaires entiò aquiu claustradis ena siá illa, peninsula ou ciutat. Era reconeshença, après annadas de mesprètz e de hasti. Dan Ar Braz que's devec exilar en eths Estats-Units, nà desbrembar qu'en França, n'èra cap qu'un jogaire de "biniou" ; eras autoritats deth nòste país que's mauhidèren longtemps dera canta e qué díguer dera musica araba ath endeman dera guèrra d'Algeria ? Dempús era debuta deras annadas 90, eras causas qu'an cambiat. Qu'avem assistat a uá revolucion deths mejans de comunicacion : fax, telefona portable e sustot Internet. Pr'aquò, a tròp voler acostar-se deth aute cap deth monde, se non avem tanben tendéncia a aluenhar-se d'ethçò que mos é pròche ? Qué mos pòt aportar de comunicar dam eth cap deth monde, se non sabem cap mès ce qui èm e ce d'on venguem ? Era escajuda dera musica dita "identitària", servida per artistas de grana qualitat, que s'explica per quera volentat d'arretrobar uá partida d'aquera identitat, en tot ena lenga deth país. Senon, quin podem comprénguer era tropa deths nòstis companhs que vòn aprénguer a dançar eth rondèu, a jogar dera boha o a cantar en breton, còrsa o occitan.... Sense embarrar-se sus eris-madeishis, que mòstra uá volentat de dubertura sus eras autas culturas, eths autis pòples. S'aqueras musicas s'inspiran dera tradicion, que presentan tanben uá grana part de creacion e de reinterpretacion e que i podem arretrobar un viatge d'influéncias variadas, pròva dera siá vitalitat. Era Occitania, era tanben, qu'é arrica de musicaires e de cantaires de qualitat. Pr'aquò, quin coneish eth sòn nom, era siá votz, eras siás cançons ? Lo Dalfin (eth grop occitan eth mès complet e eth mès percutent deth moment), Nadau (qué passarà lèu nath Olympia, s'ac sabiátz ?), Eric Fraj, Massilia Sound System, Eths Fabulous Troubadours... que son plan conegudis peths passionadis dera lenga e dera cultura occitanas ! Alavetz perqué pas eris ? Perqué non pas soniar nà un concèrt gigant, dera net a punta d'auba, que les amassariá nà totis sus era plaça deth Capitòli, en Estadi Velodròme de Marselha o ena montanha de Gasconha. Brembatz-vo'n dethçò qu'an hèt eths Bretons nara Sent-Patric a Bercy... Jean-Paul Ferré (Nouvelle République des Pyrénées) |
|||
| L'òra de partir | La Palanca n° 6 | ||
Tau ei
lo títol deu libe de qui presentava lo sué autor Sergi Javaloyés
dimars passat en l'encastre de la programacion de la Pena Andaluza. Uei lo dia qu'ei possible entà tots de leguir aqueth roman en lenga francesa puishque vien d'èster publicada a Pau ua arrevirada. Donc en ua serada de legedura seguida d'ua conversa dab l'autor lo monde qu'an podut entrar beròi dens l'univers d'aqueth libe. Que conta lo despart deu país, despart viscut per un dròlle en pr'amor d'ua guèrra, la d'Argeria. A còps autobiografics, a còps inventats, que seguim los trebucs deu mainat de qui troberà ua tèrra d'arcuèlh de qui non lo gastarà pas tostemps. Pendent lo sué prosei l'autor que tornè sus lo maishantèr de totas guèrras, lo present encòra dolorós d'aqueth país argerian. Mès encòra sus la tragedia qui estó de deishar un país aimat per un aute desconegut. Uei que ditz las duas possibilitats ad un navèth arribant : sia demorar un estranger au país e lhèu sauvar ua nostalgia dolenta, sia hóner-se dens lo país eth qu'a causit i a pausa. Que nos desliura un messatge d'obertura de qui legueish dens la region occitana, d'obertura cap aus pòples . Las suas legeduras que son tanben literàrias, cap a l'universalitat, aqueth òmi qu'a comprés que se volem aver ua reconeishença nacionau de l'escritura d'oc que cau que sia accessibla a tots peu mejan de l'arrevirada. Enfin que saludè l'iniciativa d'ua taula redona a on los escrivans en occitan avèvan pres plaça a Germ en Loron au parat deu hestenau d'aqueth estiu. Aciu n'i avèva pas petits ni grans, cada un qu'èra arribat dab ua òbra de qui avé leguda avans de devisar tots amassas e a egalitat de l'avénguer d'ua tau escritura. Ne podem pas que soetar de véger a paréisher lo navèth libe de Sergi Javaloyés e de tornar enténer los autors de per nosta devisar a l'entorn las madeishas interrogacions. F.B |
|||
| Drin de literatura…Intervista dab Simòna Balazard | La Palanca n° 9 | ||
Hemna
passionanta e apassionada, escrivan e cap-redactriça d’un
recuelh d’articles literaris Le Jardin d’Essai ,Professora
de filosofia a la retirada, qu’ei ua hemna de qui viu a París
e qui a ua atirança de las hòrtas tau parçan Bigordan
a on passè ua grana partida de l’enfancia . Qu’ei quauqu’un
carismatic e obert a totas las culturas .
A.L.M :Qui’vs a
balhat l’enveja d’escriure ? |
|||
| Qu'avem leguit Identité et solidarités dans les Pyrénées Essai sur les relations humaines (XVIème-XIXème siècles) Un libe de Patrice Poujade, editat en çò de Paginas |
La Palanca n° 9 | ||
| Çò
prumèr, l'autor que's demanda s'ei justificat de parlar, entiò
era fin deth sègle XIX, d'ua identitat gascona, lengadociana, aragonesa
o catalana, bastida solament sus era lenga. Eras Pireneas e s'integravan
o non en un bèth espaci occitano-catalan, dab diferéncias
lingüisticas, percebudas coma variantas d'ua madeisha lenga ? Un
Aranés, de qui avè afinitats lingüisticas dab eths
Gascons deth Comenge e deth Coseran mès tanben dab eths Palharés
o eths Benasqués, e avè era impression d'èster Gascon
o d'aparténguer a un espaci mei bèth ? S'eth sentiment d'identitat ne's hèva pas forçadament ath torn dera lenga, d'on venguè ? Qu'ei çò qu'explica Patrice Poujade en ua segonda partida en presentar quin s'organisavan eras societats pirenencas e quinas èran eras loas arrelacions dab eras loas vesias, abans qu'eth concèpt d'Estat-nacion ne cambièsse eras Pireneas, lòc de passatge taths soldats, peregrins, paisans mès tanben tath bestiar, tath òli, tara lan, tara sau, tath art e taras idèas. Eth sentiment identitari que venguè deras solidaritats intèrnas en cada vath, dab eth estacament ara casa e aras institucions pròpias, coma eth Conselh Generau dera Val d'Aran. Que reposava tanben sus era defensa deth país contra eth enemic deth dehòra, caçat ath crit de "via hòra !" o de "via fora !", en Biarn coma en Catalonha. Totun, ne cau pas desbrembar eras vielhas solidaritats pirenencas, simbolisadas peths acòrds de lias e patzerias, passats entre vaths de cada costat dera montanha, indispensablas ara subervida deras populacions pirencas e qu'ei dab ua presentacion clara e sintetica deths tractats de 1513 e de 1514 qu'eth autor que clava aqueth libet. Aqueth trebalh qu'arriba ath bon moment entà nos convéncer dera necessitat d'aubrir era pòrta de cap aths Bascos, aths Aragonés o aths Catalans, entà profitar deras experiéncias d'eths uns e d'eths autes e entà escambiar idèas e materiau. J. P. F |
|||
| Dictionnaire Toponymique des Communes des Hautes-Pyrénées. | La Palanca n° 12 | ||
Qu'èra
demorat dempuish longtemps pr'amor que demandava un tribalh en pregondor,
e tanben pr'amor qu'era caminada patiscó de quauques trebucs, mès
qu'ei ara arribat !
Quauques dias ath davant deras hèstas de Nadau, eth diccionari toponimic deras comunas deth departament qu'estè presentat per eth Conselh Generau, Radio-Païs en Bigòrra, e l'Associacion deths Maires, eths tres partenaris der'operacion. Aqueth obratge qu'ei eth arresultat deth tribalh de Michel Grosclaude e de Jean-François Le Nail, especialistes de toponimia e d'istoric departamentau, e sustot eth arresultat dera complementaritat deths sengles tribalhs. Se's tròba en eth diccionari, entà cada comuna, quauquas dadas generaus (evolucion de populacion, altitud, etc.) e dadas sus l'istoric administratiu, un deths elements màgers portat per Jean-François LE NAIL qu'ei estat era pregonda recèrca sistematica deras fòrmas ancianas deths noms. Aqueras fòrmas, tau com son presentadas aquiu, que son eth abotiment d'un tribalh de hons unic e essenciau. Era part de Miquèu GROSCLAUDE qu'ei constituïda tot premèr per un texte "d'introduction à la toponymie des Hautes-Pyrénées " qui presenta, d'un mode simple e clar, eras basas minimaus a saber sus eth subjècte. L'estudi toponimica deths noms qu'ei hèit comuna per comuna après ua presentacion critica deras prepausicions dejà hèitas per autes toponimistes. Integrats ad aqueth estudi, que pareishen tanben eths elements estudiats per Jacques BOISGONTIER, qui avèva començat de tribalhar sus eth obratge, mès qu'era mort empachè d'acabar. Eras fòrmas occitanas deths noms de vilatges qui son presentadas que son estadas estudiadas conjuntament per Miquèu GROSCLAUDE e eth Comitat dera lenga. Qu'ei díser que son eras fòrmas " oficiaus " qu'esperam véger utilisadas sovent ara. Era edicion d'aqueth diccionari qu'ei estada hèita en partenariat : Eth Conselh Generau qu'a seguit e organisat eth tribalh practic de coordinacion deths autors, de montatge tecnic, e d'impression ; Radio-Païs en Bigorre qu'assegurarà la difusion comerciau deth obratge, e qu'ei estat ajudat financiarament per'Associacion deths Maires deth departament qui crompè per avança tres centenats de libes. Era parucion d'aqueth diccionari qu'ei, ath segur, ua etapa importanta tara valoracion dera nosta cultura. Era toponimia qu'ei era faiçon mes correnta d'utilisar (sovent inconscientament) eth occitan, e qu'ei ça'm par un bon subjècte de vulgarisacion. Notem tanben qu'aqueste obratge de referéncia vòu èster ua basa essenciau entara signalisacion bilinga. B. Dubarry Dictionnaire Toponymique
des Communes des Hautes-Pyrénées |
|||
| "Eth Arrestot" de Joan-Pau Ferré | La Palanca n° 13 | ||
| « Arrestoth »,
aqueth mot que pòt fèr pensar a un camp de segle o a un teit
de palha de d’autes còp. Om tròba tanben, « rastolh
» e qu’ai coneishut un Rastouil (utila qu’ei aqueth patrimòni).
Mes aci qu’avem a parlar deth titre d’un prumèr brac
roman en gascon de Joan-Pau Ferré, un coseranés professor
d’occitan a Tornai, publicat aras edicions « Prince Neguer ». Arrestoth òc ! deth que vos picava era sèola deths pès descauses, pr’amor qu’ei tanplan pro ruda e escosenta era lenga deth autor. Om pòt imaginar eth teit d’ua cabana en eths penents deth Valièr, on se passa era accion. Que’s vòu aqueth tèxte de « sciencia-ficcion », e totun que nos sembla reconeisher en aqueths 20 chapitres sarrats eths imatges dera vita d’un país d’aci no i a gaire : « Era hornère », « era batalha », « era har », « eth temps de segar », autant de moments fòrts d’ua civilisacion qu’a cabussejat en passat e que torna víver aci, sense nostalgia pr’aquò. Nau personatges que balhan eth sièu nom aths nau prumèrs chapitres, tots plan escarabilhats, encara que sian gredoats a fum de calhau. Amors solide ! hainas de subrebiver, d’escapar ara terror e ath esuejiu, de tornar ua vida « après quan tot a petat »… Que viven sustot eths personatges en dialogs bracs e vius. Un briu mes fòrt que cor d’un cap ath aute. Entram eth Guilhèm e ara Gençana, mes cadun qu’a eth sièu parlar, dab tanplan ua braca intrusion d’un francés esgargalat. Era que poderà semblar un chic deras peludas a d’auguns, mes qu’èi plan importenta enà fèr d’aqueth libe d’un joen autor un document vitèc d’un monde no tornarar pas mes que benlèu no a acabat d’inspirar-nos a inspirat eth Joan-Pau Ferré. |
|||
| La Gespa e la musica occitana : la debuta d'ua longa cooperacion ? | La Palanca n° 19 | ||
I a quauquas
setmanas, la Gespe lançava ua seria de 3 talhèrs musicaus
dab la Compania Lubat. Lo prumèr se desbanè lo 1er de deceme
de 2001, los seguents se debaneràn los 23 de heurèr e 25
de mai de 2002. Lo divés, animators intervienen en escòlas
qui n’an hèita la demanda, lo dissabte son consacrats aus
adultes inscriuts (rensenhaments, inscripcion au 05.62.51.32.98). Perqué ua tau animacion e la Compania Lubat ? La responsa nos ei balhada peu director de la Gespe : lo sénher Domenges. Cau saber que desempuish pòc de temps, la Gespe qu’a lo label « Scène de Musiques Actuelles » balhat peu Ministéri de la Cultura. Aqueth label ei estat creat tà aidar emponts de qui hèn causas novatriz. Lo sénher Domenges se vòu servir d’aqueth label tà desvelopar e favorisar la creacion musicala occitana pr’amor la musica occitana ei ua partida de la cultura nosta, n’ei pas « une musique ringarde », au contrari. Qu’espera arribar a organisar entre 5 e 10 espectacles de musica occitana per an. Atau qu’espèra interessar un public large. Qu’a tanben la volentat de sosténguer grops occitans en los aidar a la difusion mes tanben d’ua manèra materiau en prestar materiau d’enregistrament… Donc, ua vertadèra volentat de promocion de la musica occitana quauque sia : en esfèit, lo sénher Domenges ei interessat per tota la musica occitana que sia tradicionau o moderna, tad eth ne cau pas arrefusar « l’ancian », lo getar a las arromègas. Qu’a donc causit la compania Lubat pr’amor, entad eth, ei un ligam entre lo tradicionau e la musica navèra. Que s’adressa donc a un public mes large. Totun, lo tribalh dab la compania ne s’arresta pas ad aqueths talhèrs. La finalitat de tot aqueth tribalh ei la representacion de « L’Opéra Ovale » a Tarba a l’estadi M. Trélut, lo lòc ei en plen subjèct. Los estagiaris deus talièrs participaràn ad aqueth esveniment en amuishar, davant lo public, lo lué tribalh. D’autes grops occitans seràn tanben convidats. Aqueth dia serà un dia de hèsta com la sabem hèr en lo Sud puishque diferentas animacions seràn perpausadas sus l’estadi dab musica e tanben minjar, béver… Lo tribalh dab la Compania Lubat se pausa donc com un preparacion a ua promocion de la musica occitana. En soetar de tot còr que l’espectacle serà a la hautor de las ambicions deu director tarbés. Dubertrand Christophe |
|||
| E doman, se i aurà libes en occitan ? Reflexions sus era literatura occitana | La Palanca n° 20 | ||
Era nòsta
societat que s’a perdut eth plaser de líger. Pòc e
pòc qu’é vengut uá corvada. Que m’ac
diguec un escolan – un gojat seriós, pr’aquò,
pas un canhàs – a qui conselhava un roman en gascon : «
Legueishi pas arren en francés, alavetz pensatz se vòi leguir
quauquarren en occitan ! » Perqué embestià’s
a escríver se arrés non crompa eths nòstis libes
? Era literatura occitana qu’é mau coneguda. Qui, en dehòra deth monde occitan, a entenut a parlar de Max Rouqueta o de Bernat Manciet ? Pòc de monde. Perqué ? En partida pr’amor eras siás òbras son cap arreviradas. E parli cap solament d’arreviradas en francés : que mos cau tanben arrevirar libes en espanhòu, en catalan, en basco… sustot quan existish uá demanda. Eths Catalans, per exemple, que son amators de condes popularis. Atau, eth autor Manel Zabala qu’adaptèc en catalan eths Condes deus monts e de las arribèras. Jaume Figueres, professor d’occitan en I.E.S. Nicolau Copèrnic de Terrassa, qu’arrevirèc eras òbras de Bodon en catalan. Aqueras iniciativas deras bonas que son tròp isoladas. Nosautis, en Occitània, qu’escrivem plan mès que difusam mau : no’s venec cap que 800 exemplaris de L’òra de partir, de Sèrgi Javaloyès, prèmi Joan Bodon pr’aquò ! Qu’é vertat que, nà arrevirar un libe en catalan o en basco, que cau anar nà Donostia o nà Barcelona e parlar dam eth monde… Era literatura occitana qu’a cambiat. Qué ligem ? Sustot novèlas e romans. Era poesia que hè arrepè e qu’é normau pr’amor eth monde que hèn eth efòrç de líger que s’arrèstan sovent ath prumèr nivèu de lectura e no’s vòlen cap copar eth cap dame poesias de mau-comprénguer. Eras novèlas que son tanben de bon-líger pr’amor que son bracas e n’an cap eth temps d’ahartar eth lector pressat. Era literatura occitana qu’a tanben cambiat d’estatut. Bèth temps a, Camelat, Lapassada o Bodon qu’èran escarnits pr’amor qu’escrivián en « patuès ». Ara, Sèrgi Javaloyès qu’é invitat en Méridien nà presentar eth sòn darrèr libe e arrés n’ac tròba estonant. Era nòsta literatura qu’a tanben cambiat de tematica. D’autis còps, qu’èra eth miralh dera literatura francesa e eths autors que pintravan uá societat rurala, sovent de uá faiçon passeísta. Ara, era literatura occitana que sap dubèrder hièstras en espaci e tanben en temps – que’s publican un viatge de romans o de novèlas de Sciéncia-Ficcion – e qu’é eth miralh dera societat actuala, uá societat sustot urbana. Era literatura occitana qu’é tròp rica. E òc, que n’i a nà escornar eth cremalh, non ? Mireio, Belina, La Quimèra, Lo gojat de noveme que son de vertadèrs cap d’òbras. E, aué, Eric Gonzalès, Franc Bardou, Florian Vernet, Joan Ganhaire… que s’ac viran, ça’m sembla. Solament, cau cap tanpòc desbrembar era literatura dita populària. Qu’é aqueste eth problèma : a tròp voler cercar era qualitat e era dificultat, qu’esnobam eth nivèu intermediari, eth dera farcejada. E pr’aquò, qu’é eth quatau còp que s’edita era Catinou de Carles Mouly ! Abans de balhar nath lector de basa era Literatura, que’u caleriá bilhèu ensenhar eth plaser de líger causas simplas. Après, e solament après, que’u caleriá balhar era enveja d’anar mès luenh, de decobrir eths autors classics. Eths Catalans j’ac an plan comprés. Era Institució de les Lletres Catalanes que distribuish a gratis, en çò deth medacin, uá desplegant titolat Poesia a la sala d’espera. Atau, ath lòc d’aueitar Paris Match, que’s pòt descobrir a bon compde poesias de Joan Vinyoli, Miquel Bauçà, Margalida Pons… Eths joesis e eths libes en occitan Aué, uá tropa de dròlles qu’aprenguen eth occitan ena escòla. Mès era màger part n’an cap que uá ora d’occitan per setmana. Eth cors d’occitan n’é cap tanpòc un cors de literatura occitana : que’u cau ensenhar uá lenga. Dam eras classas deth licèu, que podem bilhèu anar mès luenh : descobrir un autor, estudiar uá novèla e balhar eth plaser de líger un libe sancèr a casa… Mès, s’avem un viatge d’escolans en colètge, en licèu, eths efectius que son magres. E, de tota faiçon, eths joesis n’aiman cap plan líger… Se mos cau edicions bilinguas ? J’ac torni escríver : n’èm cap en uá societat de lectors. E pr’aquò, que’s tròba encara lectors nà crompar libes en occitan. De còps, aqueris lectors non coneguen cap plan era lenga e comprenguen cap qu’un mot sus dètz. Ja m’estonariá que cerquèssan en diccionari eths nau mots que les mancan. Alavetz, ath cap de uá estona, que deishan eth libe e no’n crompan cap mès. Que’m pensi que cau concéber un libe en occitan coma un utís pedagogic, nà aprénguer era lenga. Era solucion ideala qu’é d’aver un libe en occitan e un aute en francés. Mès que cau crompar dus libes… Que podem tanben desvelopar eras edicions bilinguas… Mès que pòt posar problèmas. Qu’é vertat que se botam cap e cap eth tèxte en occitan e era siá arrevirada en francés, eth lector que’s virarà bilhèu de cap ara lenga que compren miélhor. Mès, que tornarà nath occitan pr’amor qu’é eth occitan que l’interèssa. Que podem tanben ajustar er’arrevirada ath hons dera pagina, en uá polícia mès petiva. Que podem encara hèr edicions bilinguas occitan-catalan o occitan-basco nà ganhar mès de lectors o nà descobrir uá auta lenga… Eth libe que costarà mès car mès que pòt valer eth còp d’ensajar. Era solucion : era literatura sus internet ? Internet que mos pòt balhar un brave còp de man nà difusar era nòsta literatura peth monde sancèr, naths Occitans e naths autis. Pr’aquò, eths libes n’an cap encara dispareishut dera nòsta planeta. N’avem cap encara totis un ordinator a casa. Que caleriá tanben poder passar contractes dam eths difusors nacionaus e internacionaus nà tocar mès de monde. Qu’é vertat qu’aqueris intermediaris s’amassan uá comission de guaireben 50 % ! Pr’aquò, atau, eths libes occitans que serián difusats ena FNAC, athçò de Leclerc, en Cort Inglés, pertot ! Eth avénguer dera literatura occitana qu’é nà aqueth prètz. Joan Pau FERRÉ |
|||
| « ARRANCA-ME », eth novèu CD d’Eric Fraj | La Palanca n° 22 | ||
Que comença
d’èster coneishut en Bigòrra tanben aqueth cantaire
que sera un còp de mes invitat eth 28 de novème pera «
Pena Andalosa » a Semeac, on nos farà descobrir eth sièu
novèu CD, « Arranca-me ». Arribat uei a ua plea maturitat, eth Eric, qu’entenè a cantar peth prumèr còp mes de trente ans a, que nos dà aqui ua demonstracion deras bèras ena interpretacion de tèxtes tostemps causits dab ua bèra rigor. Mes que tot, qu’aimam ua votz que no a ren perdut dera sièva virila calor e mes plan mestrejada que jàmes, que’s sap afortir o adocir cò que cau quan cau. Ua votz aci coma retenguda, que bailina eths mots, que les deisha era sièva carga d’emocion virada en-dedens. Verta que s’ei definitavament eslenhuat eth temps dera illusion lirica. N’ei cap per asard qu’ei eth darrèr mot eth dera « talvèra » de Boudou : « Cal segre l’orieira, lo cròs del valat »… Qu’ei aquera votz tot just solinhada a bèths còps pera plojòta doça dera de Auròra, era companha discrèta qu’òm enten pr’aquò bravament soleta en « Petite reine ». Que li deisha eth francés eth Eric, eth que s’i fè enas tres autas lengas sièvas, occitan, catalan e castelhan, en cadua dab eth madeish bonur, era madeisha precision d’elocucion, ua parèlha entrada en amna de cadua que cresi : impossible de diser qu’aja era ua o era auta ua plaça mes naturala en còr e ena pensada deth artisite. Se fèm eths comptes, que trobaram, vertat ! Cinq tèxtes en lenga d’òc sus eths tretze deth CD, tres per començar, dus per acabar, mes eth còr prigond que pòt èster tanplan en eths tèxtes deth miei, eths poèmes deras tèrras d’Espanha, que saben diser eth Universau en tot estar populars. Eric Fraj qu’ei vertadierament un joglaire complèt deras lengas deths dus costats deth noste calhau pirinenc, e aquò que li vié autant deras sièvas raïces coma deth trebalh de tota ua vida. Joglaire benlèu mes que trobaire, aquò sia dit sense ren diminuar, pr’amor que en aqueste CD que trobam tres tèxtes deth autor, e pueish adaptacions de tèxtes d’escrivans occitans (Jean Boudou, Robert Martí, André Dupré), franceses (Rutebeuf, Felix Leclerc adaptats ath catalan !), castelhans. Que nos balha atau eth plaser sense mesura d’escotar en tres lengas diferentas paraulas poeticas que’s vòlen encòp pregondas e simplas : eth amarum d’un Boudou (escriver Boudou e non pas Bodon, que’n son d’acòrd !), eth planh d’un Rutebeuf, ua parèlha tonalitat meslèu melancolica que cresi en eths tèxtes espanhòus, dab eth resson d’aqueth aire popular de Mallocar que ditz e tornar diser « Ai, que de gotas de suor ! ». « Arranca-me lemal », ça crida eth trobaire, « Probe de jo » ça crida encara eth Rutebeuf continuat per Leo Ferré… e « les rêves grincent sur un vieux quai », s’acaba era « petite reine petite sirène » ! Solide que s’enten en aqueras melodias tot eth tristèr, tot eth mau de viver d’un que dejà volèc « Subreviver » e pensèc èster arribat « In-extremis », mes que un còp de mes, peth noste bonur, encanta era dolor en cantant-la, e nos acompanharà un chic mes luenh, sus era « talvèra »… Que vòli diser per acabar que n’an cap d’a refusar eths gascons qu’èm de dentrar en un univèrs on eth gascon s’enten solament en sonet d’André Dupré : qu’ei un deths meritis deth Eric Fraj de fèr ua garba fòrta de lengas cosias, amigas, on nos reconeishem deseguit. M.P. |
|||
| Semiac-en-Bigòrra : L’enveja de cantar. | La Palanca n° 23 | ||
Que hè
un beròi quart de sègle que la corala de Semiac segueish
son camin e existeish tau com ei. Un grope d’un dotzenat d’òmes,
dab cançons tradicionaus e sustot adaptacions gasconas de cantaires
deu monde, qui pòrta la lenga d’ací e l’umanisme
de pertot, atau que’s pòt presentar aqueth escabòt
atipic. S’an volut titolar “ L’enveja de cantar ” lo lor premèr CD, qui amassa la produccion màger deu grope, qu’ei pr’amor que la mes grana caracteristica loa ei plan l’amistat e lo plaser de cantar amassar. Que s’a a hornir tanben ad aqueth portrèit l’umilitat d’ua formacion capabla de pojar sus emponts deus mes renomats (sola o en acompanhament de Nadau), mès qui trobaratz tanben casi anomima e autant a l’aise en ua sala de hèstas de vilatjòt. “ L’enveja de cantar ” qu’ei un CD de grana qualitat de cantar. Qu’ei tanben ua causida de cançons qui hèn paréisher la fòrça que pòt aver la nosta lenga quan parla d’umanitat. Lluís Llach, Gilles Vigneaut, Claudi Martí, Labordeta, Miquèu Baris que son los inspirators màgers de cants tostemps adaptats e personalisats per “ Semiac-en Bigòrra ”. Lo grope “ Semiac-en-Bigòrra ” qu’animarà lo fin de vrèspe deu hestenau Pirelengas lo 23 de noveme a Tarba. No’us manquetz pas, e non manquetz pas de crompà’us lo CD ! De comendar a Nosauts de Bigòrra. Bernat Dubarry |
|||
| Reaccion cap a Garba de Pròsa | La Palanca n° 24 | ||
Que coneishetz
tots eth Adrieu Lagarda, escrivan e òme d’accion, qu’a
tant fèit pera lenga e era cultura occitanas, e tostemps sabut
encoratjar e ajudar eths autes. Qu’èm uroses de publicar
aci ua carta que’ns envia après aver leijut « Garba
de Pròsa », dont vos avem parlat, e tostemps en venta ara
adreça de « Nosauts de Bigòrra ». Que i figuran
tèxtes de D. Gabarret, J. Setze, E. Bonneau, M. Pujòl. Aqui
çò que respon A. Lagarda a M. Pujol que li avai ofèrt
eth libe. " Car Miquèu, Acabi de legir la « Garba de Pròsa » e sabi pas cossi lausar l’iniciativa qu’a fait espelir aquel brave libròt, a l’encòp tèstimòni de vidas e tèstimòni de parlars autentics. Ai pesat tos tèxtes en coseranés que, aquò se sentis, t’i ès mes dedins al pus pregond. Mas tanben los autres… Mancam de libres atal, a portada de tot legeire que sap un pauc sa lenga. Cadun i pòt trobar siá son experiéncia, siá la de sos devancièrs - e a travèrs aquò l’èime del país. Compliments a totes los qu’an contribuit a una tala realisacion… Plan coralament, Andrieu » (lo 08/02/03)" |
|||
Qu'avem leguit : Historia contada de Aragon de José Luis Corral Lafuente, ed. Leyere, Zaragoza, 2002. Prumèra partida |
La Palanca n° 26 | ||
Qu’ei
un libe de bon leguir, plan illustrat dab fòrça mapas. Que
vos presentam ací quauques punts de l’istòria de la
region vesina, detràs las Pireneas. Aragon, at veiretz qu’ei
tostemps estat ligat a las tèrras bigordanas e biarnesas. Un país
qui’s torna descobrir e qui fin finau ei mes virat cap a nosautes
que çò qui poderem créger. Las originas La zòna de capvath « del Valle del Ebro » èra ocupada per monde d’origina Vasca. Mes a de capsús los Iberos e Celtiberas (belgas) invadín la region au 1er atge deu her. Qu’èran guerrèrs. Que cramavan los morts, botavan las cendras dens urnas e las enterravan devath tumulís (coma au platèu de Ger e de Lanamezan). Au 3au sègle avant J.C arriban los romans qui incorporan aqueras tèrras a l’Empèri après ua guèrra de conquista. Qu’introduseishen las loas costumas, las leis, lo loé mòde de vita e la loa lenga : qu’ei la Romanisacion. Ad aquera epòca que hè modèrne aver un nom latin. Los Gobernadors que son legionaris retirats. Que fondan ciutats entà installar lo poder politic e las loas institucions. Puish que basteishen infrastructuras : camins, teatre (lo de Saragoza que pòt càber 6.000 personas), temples, fòrts. En Aragon, coma en Bigòrra 200 ans après, que delimitan los camps, l’espaci, tàus despartir aus navèths propietaris. Au 1er sègle la lenga latina s’ei impausada. Los parlars indigens n’existeishen pas mes. Sonque lo Vasco en zòna de montanha qui’s mantenguerà dinc a uei. Cap a 264 l’Empèri roman qu’entra dens ua profonda crisi politica, sociau e economica. Las tribuas ditas « barbaras » invadeishen l’Empèri e « el Valle del Ebro » : los Francs, los Alamans. A maugrat d’aquò l’Empèri que’s mantenguerà encòra dus sègles. En 313 los Cristianisme qu’ei tolerat avant de devénguer en 385 - dab l’emperaire Teodosio- la religion oficiau de l’Empèri. Au sègle Vau las tribuas germanicas hèn un pacte dab los romans : la patz contra las tèrras, qu’ei ua invasion aqueste còp pacifica. Lo rei Visigòt Eurico deu rejaume de Tolosa pren possecion del Valle del Ebro en 466. En 507 aqueths Visigòts que son caçats de l’actuau Gasconha peus « barbaras » francs après la batèsta de Vouillé. La navèra capitala visigòta que serà Toledo. Que botan en plaça un processús de feudalisacion, los grans propietaris que dominan los paisans. Qu’entran en decadéncia aus sègles VIau e VIIau. Los Musulmans que desbarcan alavetz a Gibraltar. Qu’avèvan conquistat tot lo Proishe Orient e l’Africa de capvath en 80 ans. Lo loé projècte qu’èra de possedar tota la Mieiterranea e d’espandir l’Islam per la predicacion. En 710 que son a Tarifa, 711 a Gibraltar, 714 a Zaragoza. N’an pas avut a hèr sonque 3 batèstas. L’epòca musulmana que serà fondamentau peu futur Aragon. Que hèn de Zaragoza ua capitala. « El Valle del Ebro » qu’ei un punt estrategic tà lançar atacas darrèr las Pireneas. Lo poder musulmans que deisha a la poblacion la libertat deu culte contra lo pagament d’un impòt. Au sègle VIIIau devénguer musulman qu’a avantatges : pagar mensh d’impòts, her partida deu grope dominant e tanben qu’ei la mòda. En l’espaci de 100 ans la majoritat deu monde que’s converteishen e basteishen « mezquitas ». Los qui ne’s converteishen pas son aperats « mozarabs ». A Huesca que viven autorn la glèisa San Pedro el Viejo. En 720 qu’arriban tà Narbona puish Lion e dinc tà Peitius en 732. Qu’arrestan la loa expansion en pr’amor de conflictes internes qui amian a la fin de la dinastia deus Omeya remplaçada peus Abazies. A partir d’adara « el Valle del Ebro » serà ua frontèra, ua « marca », e Zaragoza (« Saraqusta ») ua vila sagrada. [F.B] |
|||
| Qué s'i passa de cap a devant ? | La Palanca n° 26 | ||
Er Art
romanic dera Val d’Aran Aqueth estudi d’Elisa Ros Barbosa, publicat peth Conselh Generau d’Aran, qu’é un trebalh plan complet. En ua prumèra partida, er’autora que presenta era neishença e eth espandiment deth art romanic en Euròpa. Après que passa en revista eras glèisas aranesas, n’ame uá descripcion plan detalhada. Aran, un país Qu’é eth titre deth CD de Santi Arisa i la Tribu, presentat eth 1èr de mai a Salardú. Que son 13 cançons en aranés, n’ame uá orquestracion modèrna e plan originala. Que vos arrecomandi uá adaptacion salsa deths Caulets e uá version de Jan Petit, que sembla venguda de Russia… A escotar a hum ! Camin Romanic Eths escolans de 4au deth collègi d’Aurinhac que seràn a Barcelona deth 19 a 24 de mai. Qu’é eth perlongament d’un trebalh en classa sus era identitat catalana e era parentat lingüistica entram eth occitan, eth catalan e eth castilhan. Qu’encontraràn eths escolans deth Institut del Vendrell, n’ame qui hèn un escambi sus internet. Eths escolans de 5au,eris, ja se’n van ena Val d’Aran eth 5 e eth 6 de junh. Aquiu tanben, que serà uá sortida culturala e lingüistica : recepcion en Conselh Generau, visita deth Musèu de Vielha e dera glèisa de Salardú, passejada en Plan de Beret, encontre n’ame escolans araneses… Sent Joan, bèth e gran Eth grop coseranés deths Birossans que s’i torna n’ame eth sòn hestenau. Enguan, eth accent qu’é botat sus era canta e Los Gojats deu Manhoac que seràn en concèrt a Montjòi, eth 21 de junh, e a Bonac eth endeman. Jornada occitana a Barbasan (Comenge) eth 19 de julhet Eth Ostau comengés qu’organisa en partenariat n’ame eth Comitat deras Hèstas uá jornada occitana. Ath programa : danças e musicas tradicionalas, exposicions, presentacion dera microtoponimia de Barbasan, productors deth terrador… Corruda nara lenga Er’associacion aranesa Lengua viva qu’organisa era 10au edicion dera corruda en favor deth aranés. Que’s passarà eth darrèr dimenge de julhet. Eth Ostau comengés e Nosauts de Bigòrra que i vòn collaborar enà ahortir eras arrelacions n’ame era Val d’Aran. Era corruda que se’n va de tres endrets : Montgarri, eth pòrt de Vielha e de Les. Que les avem proposat de partir deth Estat francés. Que’n tornaram a parlar… Joan Pau Ferré |
|||
| Qu'avem leguit : Istòria d'Aragon seguida e fin | La Palanca n° 27 | ||
La formacion
d’ua identitat pirenenca Los crestians liures que’s van refugiar dens las montanhas : Sobrarbe, Ribagorza, Aragon. Que i hèn fortalessas. Aquiu serà nomat, per l’Emperaire Carlemanha, lo prumèr Comte aragonés en 812. En efèit en 778 Carlemanha qu’assaja de prénguer Zaragoza. Qu’ei la derota. A la sua mort en 812, lo sué empèri entra en decadença. Qu’ei tot esmicalhat. Aragon qu’entra dens la movença de Navarra e de Pamplona. Qu’ei lo debut de l’organisacion de la resistença pirenenca. A la fin deu sègle Xau, lo Califat de Cordoba passa dens las mans de Almanzor qui torna prénguer las ostilitats cap aus rejaumes crestians. Qu’ei aquiu que lo Cid opèra au sué compte. Suu plan de la literatura, l’Aragon que serà donc lo lòc on se passan dus deus mes grans romans epics : « La cançon de Roland » e lo « Poema del Cid ». Lo prumèr rei d’Aragon que serà Ramiro 1er en 1035. Deu sué maridatge dab Ermesinda, hilha deu comte de Bigòrra, vagerà un hilh : lo futur rei d’Aragon Sancho Ramírez (« -ez » significa : hilh de.) ; Aqueste, en 1068 se’n va entà Roma tà’s hèr confirmar son títol de rei en escambi de l’acceptacion de la vassalitat au San Sièti. Qu’ei aquiu que pren las colors eraldicas papalas : arroi e jaune. Que restaca la Navarra a l’Aragon e pren coma capitala Jaca. Que hè bastir fortificacions (Loarre) e repren territòris (Alquezar notadament). Que’s moreish au sièti de Huesca en 1094. Lo sué hilh « Pedro 1er » que’u succeda. En 1104 que’s moreish. Lo sué frair qu’ei lo navèth rei Alfonso el Batallador . Aqueste que passerà tota la sua vita en batèstas. Lo sué saunei qu’èra préner Zaragoza. Administrativament que dòta los territòris conquistats de fòrs qui balhan drets e devers aus poblans. Qu’ei maridat a l’airetèra deu rejaume de « Castilla y Leon » en 1109. Que fondan vilas suu « Camino de Santiago ». Coma lo sué ajòu en 1064, que s’aliga dab senhors gascons tà hèr ua « cruzada » sus Zaragoza. En aquestes temps de l’amor cortés, deus cavalèrs e de las Daunas qu’èra l’oportunitat de ganhar tèrras, aur e aunors. Aquitans, Gascons (Comtes Gaston de Biarn e Centulle de Bigòrra lo sué frair,), Aragonés, Navarrés prenen Zaragoza en 1118. La comunautat musulmana que pòt demorar sus plaça. Que seràn aperats « mudejares ». Poblacions de capvath las Pireneas que son invitadas a s’installar. Alfonso el Batallador que’s moreish shens airetèr. Castilla, Navarra e Aragon que son desseparats. Son frair ei lo navèth rei. Que’s marida dab Inés de Poitou e Petronilha, la loa hilha, aireta,. Qu’ ei maridada en 1137 a l’atge d’1 an a Berenguer IV, Comte de Barcelona. Lo maridatge qu’ei consomat 14 ans après. Lo petit airetèr que serà Alfonso II : rei d’Aragon e comte de Barcelona, rei de Malhòrca, rei de Valencia, rei de Sicilia, rei de Cerdanha, marquís de Provença, senhor de Montpelher, duc d’Atènas. D’aqueth temps la monarquia francesa que’s torna compausar. Lo rei Enric II d’Anglatèrra teng tot lo costat occidentau de la França e vòu prénguer possession de París. Pedro II, el Catolico, successor e airetèr de Alfonso II despuish 1196 qu’ei senhor notadament de Biarn, Tolosa, Foix e Comenge. Que hè bastir glèisas d’estile romanic quan en França de capvath comença l’arquitectura d’estile gotic. En 1204 que va entà Roma e participa, en 1212 a la victòria militara de las Navas de Tolosa. L’annada 1213 que marca lo debut d’ua temporada navèra. Despuish 5 ans lo Papa predicava tà her ua crotzada en tèrra occitana pr’amor deus catars. Las tropas francesas qu’atacan lo mieidia dab hèra de violença. Pèir II (Pedro II) qu’organiza la contra-ataca dab los sués vassaus occitans. En 1213 qu’ei tuat a Muret per l’armada de Simon de Montfòrt. Que’s moreish en plear lo sué dever de proteccion coma at volèva lo còde feudau e d’aunor. La batèsta de Muret qu’ei un desastre per Aragon qui perd a totjamei la sua influença a capvath de las Pireneas. Jaime I qu’ei rei a 5 ans. Que serà eth tanben un conquistaire. En aqueth moment l’Islam que deu her fàcia au còp a las crotzadas en Tèrra Santa e a las invasions mongòlas. 1348 qu’ei l’annada d’ua terribla pèsta negra de qui tòca l’Euròpa tota. Qu’ei viscuda coma un cataclisme qui aurà un impacte sus las costumas, las arts e las mentalitats. Castilha e Aragon que s’opausan (guèrras de 1357 à 1369 puish de 1429 à 1435). En 1410 qu’ei la fin de la dinastia vajuda de Petronilha e deu Comte Ramon Berenguer IV. Un vòte que permet de sortir de la crisi de succession. Fernando de Trastamara, hilh deu rei Juan I de Castilha e de Leonòra d’Aragon (hilha de Pedro IV el Ceremonioso) pren la corona. En aqueths moments Zaragoza qu’ei la ua de las ciutats mes poderosas d’Euròpa. L’unificacion forçada Aqueth Fernando II, el catolico, que serà la un deus prumèrs rei a impausar ua fòrma autoritària au gobernament. Dinc adara los reis que « compausavan » dab las « Cortes ». Qu’èm a l’epòca de l’emergéncia deus Estats-Nacions e la monarquia que pren ua valor trascendenta. En 1479 Fernando que’s marida dab Isabel I de Castilha. A maugrat d’aquò, n’existeish pas encòra l’idea d’ua Espanha en tant qu’entitat unica. Cada rejaume qu’ei gerat distinctament. En 1492 Fernando que conquista Granada. Qu’ei la fin de Al-Andalus. Lo loé arrehilh que serà lo famós Carlos I, coronat en 1516 ( Carlos Quinto V en Alemanha). Entàd eth lo rejaume d’Aragon qu’ei petit dab 200.000 poblans. Que se’n desinteressa. L’Inquisicion que hè la sua aparicion (1482) après la sua experimentacion en tèrras occitanas. Qu’èra un instrument de contròtle sociau e religiós. Los Judius que son los prumèrs exiliats, çò qui pauserà problemas demografics. Que serà ad arron, lo torn deus mudéjares (los musulmans) . Enfin qu’ei la fin de la convivença entre musulmans e crestians, en 1610, dab l’exil de 70 000 moriscos (musulmans convertits au cristianisme). En aqueths moments arriban los protestants exiliats de França. Que vòlen escapar a las guèrras de religions. L’Aragon, donc, qu’a perdut la sua autonomia politica e dab era las libertats individuaus. Las Cortes de Aragón ne s’amassan pas mes. L’Aragon que travessa moments deus maishants : pèstas, bandolets, hamièra qui van provocar ua sus-enchèra au nivèu de la religiositat (processions, confrairias de penitents). Puish que seràn guèrras contra los francés e Loís XIV. En 1700 lo rejaume d’Espanhas que coneish un tèrra-trem : lo rei Carlos II que’s moreish shens descendéncia. Que i son dus pretendants : un Borbon, lo frair de Loís XIV e un Habsburg. Que se’n seguirà ua guèrra de succession qui va empraubesir encòra mes lo país. Lo navèth rei Felipe V, que suprima las institucions aragonesas e los Fòrs. A partir de 1707 que podem parlar d’Espanha. Comença alavetz un processús de castelhanisacion : leis e fonccionaris castelhans. L’opausicion que serà massacrada. Aragon dens lo temps « modèrnes » Las armadas de Napoleon aucupan Zaragoza de 1809 a 1813. En 1873 la Ièra Republica espanhòla ei proclamada avant la Restauracion deus Borbons l’an d’après. Ad aquera epòca comença l’industrialisacion de Zaragoza, l’expleitacion deu vin, la creacion en 1895 d’un jornau « Heraldo de Aragón » e tanben fondacion de bancas. En 1923 lo general Primo de Rivera, d’acòrd dab lo rei Alfonso XIII, arriba au poder après un còp d’estat. Los Republicans tornan au poder en 1931 per la via de l’escrutin. En heurèr 1936 lo « Frente Popular » (Republicans e esquèrra) que ganhan las eleccions. 4 mes après lo general Franco comença la guèrra civila. Qu’impausa la dictatura. Que’s moreish en 1975. En 1982 Aragon que torna trobar l’autonomia dens la Republica monarquica espanhòla. Que gauseish de l’ « Estatuto de Autonomia de Aragón ». [F.B.] |
|||
| Ua votz plurala : Eric Fraj | La Palanca n° 29 | ||
Çò
qu’estona en prumèr, qu’ei era facilitat deth Eric
Fraj a passar d’ua lenga ar’auta dab ua egala perfeccion d’elocucion,
d’accent, de timbre, e en pareisher cada còp d’entrar
en esperit dera lenga causida. Professor agregat de castilhan, pueish
de filosofia, e tostemps d’occitan, fidèu a un licèu
dera banlega tolosana on au coneishè bèth temps a, que vos
passa deth lengadocian de Jan Boudou ath gascon de André du Pré,
d’aiqui a poètas castelhans e catalans, e que les fè
vàler en ua passejada romanica coma s’en enten pòcas,
e on eth francés tié tanben ua bona plaça. Second estonament, per jo tanplan que cresi coneishe’u un chic : ua mèna d’ingenuitat, sense quau n’i a pas d’artiste benlèu, en çò d’un que s’a pr’aquò tant farcit eth cap de coneishenças. Cada poème qu’ei presentat se gausi diser ath « prumèr grad », ena sièva prumèra naishença, en pensar a servir eth poète, e non pas servi’s d’eth. Pr’amor que son poètes que nos cantèc aqueth ser eth Eric, e pòc de tèxtes sièus, ja qu’aja començat per « Arranca-me », titre d’un deths darrèrs CD sièus. De còps, que’s fè mes naïu tanplan qu’eth autor qu’interprèsta…Per exemple que’m a semblat fèr eth Louis Aragon mes candide que no èra, e tanplan Brassens : s’eth prumèr acaba per « Mais c’est notre amour à tous deux », e s’eth second s’arrèsta a « Il n’y a pas d’amour heureux », qu’ei per rasons mes complèxes que no ditz eth Eric, bon prince… Que m’estonèc tanben dab era plaça qu’a prés uei eth Georges Brassens en sièu repèrtòri : que se’n expliquèc en diser quin avia avut d’a remplaçar un deth triò que s’ei especialisat ena represa dera òbra deth autor deth « Gorille ». Que son segur ara, en entene’u a jogar dab eras subtilitats deth òme de Sèta, que vos pòt eth Fraj interpretar quau tèxte que sia, coma quan torna prener « Pòbre de jo ! » de Rutebeuf visitat per Leo Ferré…, sense trahir ni eth un ni eth aute. Qu’èra invitat un còp encara eth noste cantaire peth modèste e efficaç Gui Rouquet, eth organisator d’ua « Décade littéraire » annuala e tardorenca que s’ameritaria d’èster mes seguida, qu’ac disi, peths qu’aiman era poësia e era escritura. Ena libraria Lheris-Privat, que fuc un « récital » pro confidenciau, mes d’autant mes conviviau. Escolan de Claudi Martí, de Mans de Brèish, de Patric, mes dab ua grana dubertura a totas eras musicas, Eric qu’a conquesit un anar plan personau, servit per ua votz cauda, fòrta, deth velós ath crit, e un acompanhament plan mestrejat ara guitara, o tanplan en prener de còps eth risque de passar-s’en. Era frequentacion de Brassens, de Leclerc, de Ferré, qu’au a rendut mes ambiciós, que gausa mes, que s’ensaja en mantuns registres. Amorós dera poësia castilhana, que’n a cercat un cosinatge en francés, per exemple dab un tèxte estonant de Richepin, eth poète « des gueux », sovent mespresat. Deth costat occitan, qu’ei evidenta ua complicitat pregonda dab Boudou, son amarum, son umor. Mes joglaire que trobador, que nos sap miar dab bonur ara font dera nosta literatura. Benlèu podem soetar que tròbe a diser mes fòrt dab eths sièvis mots çò que coa e bog en eth. Que pensi que i aurà u’auta evolucion d’Eric Fraj, s’arriba a pausa’s ua estona en revolum d’ua vida on eth mestièr, eras viradas aths quate cantons, eth anar de tot dia, no li dèishan uei eth léser d’apregondir tot çò que pòrta e qu’au crama… M.P. |
|||
| La dança tradicionau en dangèr | La Palanca n° 30 | ||
| La cultura
nosta resulta d’activitats hèra divèrsas qui n’an
pas totas lo madeish desvelopament. Si èm encòra numerós
a parlar e cantar, pòc se liuran au plaser de dançar. Mès
non pòt i aver hèstas shens dança. Aquesta annada qu’a vist ua grana baisha de frequentacion deus bals gascons. Shens joens, qu’èm condamnats a desaparéisher. A maugrat deus mejans balhats au desvelopament de la cultura nosta, ne vedem pas los resultats en aqueth domèni, d’autant que los dançaires actuaus son estrangèrs a la cultura nosta. Qu’ei donc demendat a tots, grops folklòrics, Calandretas, ensenhaires e eslhèves, de vénguer participar ad aqueths bals entaus balhar un dinamisme meritat. Hèm vénguer joens de qui heràn vénguer joens au loé torn. Los taliers d’aprentissatge son pro plan repartits dens lo despartament e diguns non pòt díser que non sap pas shens aver assajat. Que poderem alavetz èster mes complets e enténer parlar occitan a l’entorn d’un veire sovent necessari après aqueths exercicis. Mèma quauques cants serén los plan venguts entà perméter aus musicians de béver ath loé torn e balhar un drin d’ambient. Açò poderé perméter d’encontrar-se autament que per especialitat e tornar lançar un moviment culturau de mes grana envergura. Pensatz que los bascos que s’i son escaduts a investir Baiona, vila occitana, e tornar lançar ua cultura qu’avèvan a pòc près desbrembat. A quan un moment culturau gascon hòrt, a l’imatge de lo de la plaça Montaut au moment de las hèstas de Baiona, qui amassa los bigordans a l’ocasion d’ua hèsta de tornar inventar o de tornar lançar a Ibòs ? [J. Cauhapè] |
|||