Collectatge
Cap e cap : dab Fabrice Bernissan, animator deu telhèr collectatge patrimoniau			La Palanca n° 25
	Fabrici, ditz nos quin te botès a har de taus collectatges ? -Au parat d’un trabalh de recèrcas a her per las meas estudis universitarìs, m’avisèi que lo monde de qui entervistàvi avèn com ua hame de transméter un saber de qui pòrtan. E aquera memòria acumulada que representa tot un pam de la nosta civilisacion, lo noste patrimòni … Mes a que pòt totun servir çò d’atau amassat ? -Dejà, que son monde locutors naturaus en òc de qui atau disen e pensan, que son atau los de qui son vajuts avans 1934 ; òm ne pòt dedusir que nos sobra sonque 10 ans peu noste ahar… Per l’escàs, ahortim aus testimònis qu’a nosauts la loa lenga e lo lor pensar nos interèssan, los assabentam tanben de tot çò qui hèm d’aute per la lenga. Per restituir sociaument lo saber aiolenc e en mes de las accions d’arquivatge descriutas, èi entinoat amassadas publicas hens los vilatges deus sollicitats e que’n tirì l’ensenhament qu’aquò a permetut d’escambiar dab la poblacion sus ua memòria locau de qui ei a reviscolar, sus un sens vertadèr a tornar dar a la toponimia, la plaça de la lenga d’òc, etc. Se n’i a pas un risc que la desmarcha sia presa per un passadisme mes ? -Podem pas díser que ier èra mielher que uei ; aquò non ! Mes i trobam sentits deus hòrts, un esperit originau com çò de qui a amiat las generacions successivas a’s ligar tà trasméter de faiçon exclusiva los bens, sauvar viva l’amna de la familha tota e aquò a contra-lei despuish 200 ans. Aqueth punt serà desvelopat dens ua publicacion consacrada a la maison soca pirennenca. Çò d’aute lhèu mes filosofic, mès qui trobam tau com en China ; ei que i avè ua vertadèra veneracion de la natura a travèrs los lòcs, ua osmòsa deus vius dab las activitats passadas de qui òm presentar de fèit coma ua cultura originau. On n’ètz adara dab los talhèrs de collectatges -Au dia de uei que n’èm a la quatau amassada. Nos formam, nos organisam per la fasa de collècta. Èm 8 actors benevòls suu talhèr de Tarba de qui an aquera volentat, mancan adara los gatges per enregistrar. Lo Conselh Generau que nos vòu aidar . Mestrejam los metòds d’atrassar la mestior, de l’estrussar tà la hicar a dispausicion per tirar-ne estudis deus qui lhèu ne pervesem pas enqûèra au punct on n’èm. Concluida : « Tirem en davant » segon lo famós díser de qui sos-entenèva « segon lo devèr ». Entervista realizada per Miquèu de Camabraca
Un aneth tecnologic per la cadena memorenca			La Palanca n° 28
	I a quauques temps, en çò de Nosauts de Bigòrra au 32 de la plaça deu marcadiu de Tarba, un arròu d’un detzenat de personas escotava a Fabrici Bernissan, tamben President de l’associacion aquera, qui narrejava lo son experient de collèctatge fonic en lenga nosta : Ua permèra cuelhida per minidisc d’ua qualitat auditiva perfèita e enquèra trabalhadèra a volentat sus la tenedor per satisfàser a objectius d’estudís especifics, a aquò mercès a ua tecnologia esmiraglanta…mes costosa. Clarvesents sus la neçèra de parar a la perida definitiva de la memòri orau de qui ne tròba pas mes hens l’enviroament tradicionau las aurelhas atentivas de un còp èra, arribaràn los aquivaires modernisats e organisats a sauvar aqueths tresaurs de la nosta civilisacion ? Aquiu ei lo dèfi. Segond l’acampaire d’aquesta fin de vrèspada, « Que hè quasi un an de qui voliàm entinoar un tau talhèr de collèctatge patrimoniau : l’urgenci ei aquiu. Mes , se constatam que i a pams de sabers de qui’s sont esvanits a jamès, que pòdi ahortir per la mea pratica de mes de un an adara de que’n sobra fòrça en çò deus vielhs de qui òm ne’s dobtarè pas. Cau lo saber hèr d’obtiener la loa hidença per aviar la parladura a recuèlher » De fèit, la taula de dabans l’orator principau ei cargada de detzenats de menediscs estrussats hens lo lor estùc e etiquetats deu nom de cada balhaire de la soa memòri. « Per cada persona, estableishi ua fica de qui ei ua identita alargida ; pòdi tamben hicar entresenhas de l’enregistrament en minutas. Èi metòds de classament de qui permeteràn de poder miar investigacions d’estudis quan serà en hèra d’annadas enlà ». Mes deisham bohar lo noste collectaire experimentat, la paraula ei aus auditors per expausar lo perqué son interessats per aqueste pretzhèit ; çò qui espèrarén de la loa participacion a talhèrs. Dus jornalistes, un de « La Depêche », l’aute de « La Republique » n’an de segur arren a declarar sus aquò, sonque har passar l’idea nava per fòrça legedors de que cau har quauqu’arren per aqueth patrimòni ; que un embrion d’accion collectiva ei en passa de’s hicar a l’òvra ; que lo Conselh Generau promet la soa ajuda materiau e que collectivitats locaus poderen expleitar lo gisament de qui atau seré constituit. Un joen diserà « Considerar que, per eth qui estudia la lenga nosta per s’en ganhar un dia la vita, qu’ei quasi deu son dever de participar a perenisar aquestes sabers ». Dus auts joens estudians en segondari tengueran a quauqu’arren proishi un tau devìs on se senteish puntejar dejà l’arsec per aqueras investigacions de collècta. Niaute gojat, mes hèit, ei eth responsable de un musèu en vath d’Aura e lo collectatge, eth, coneish « Qu’èi participat dab chic de mejans materiaus a collectatges hens la Vath pendent cinc ans sus la musica locau. Que tribalhi tanben sus un honds de fòtòs de las vielhas e qu’èi contacts dab d’autes collectaires de qui i an hèit un tribalh hens las annadas 1950 e dab monde, tostemps de la vath, de qui an enregistrats los lors aiòus.. ». Mes madur adara ei l’òmi cineaste aretratat recentament : « Devì estar quasi l’un deus permers a aver avut lo diplòm de cineaste deu despartament. Lo tribalh de qui calèva lavetz per har marchar los gatges de filmar ei estat per jo ua vertadèra escòla de qui m’a format per har çò qui hèi : èi enterprés collècta tòpònimica deu bastit en questionar las gens suus noms d’origina de las maisons deu costat de Lanamezan. Aquera idea de collectar m’ei arribada per estudiants de qui cercavan diccionaris toponimics de qui n’existivan pas. Sovent, lo monde son hèra inhorents de las originas deu nom de la loa pròpi maison… ». Son vesin d’esquèra, eth, ei responsable de un casteth hèra toristic e que volerè completar la coneishença deu siti : « Qu’aimarí poder har lo recensament toponimic deu villatge ; noms de maisons, de plaças , de carrèras ; de lòcs e vieni véser se tròbi ua empara açi… » Tròçs causits d’enregistraments son adara presentats per Fabrici Bernissan e sonorisats dab gadges de ua fidelitat shens fauta. Ua mameta mes que centenari s’i exprimeish suu Pont deu diable atau aperat permor que « hèit en ua sola nueit a maugrat que sia situit cara e cara dab l’abadia »; puish lo capdau d’un maquís de la resistença de qui conda dab fòrça emocion quin « a 23 ans deu trin sautè per après combàter los Alemands » ; niaute papet de qui narreja « çò qui arribè a son pair, ua nueit deu temps on anavan a pè, quan ua bestia hastiala e’u barrè lo camin : ne prengó pas páur e que la miaçè de son barròt e ei era de qui s’escapè a hutas, mes », se preçisa l’òmi, « s’i hasè lavetz en quauques lòcs sabats de broishas totas las nueits…». Om a sentit a’d aqueth moment que l’assistença a pagerat tota la pregondor deu tribalh atau realisat on los enregistraments traduseishen plan mes que los mots. Permor qu’ei exprimit en ua lenga que los locutors d’aqueth temps ne sabèn pas solament de que s’escrivè tanben. Tota la fòrça orau deu raconte arriba probable d’aquera constatacion, los mots son quasi ciselats foneticament per imprimir lo messatge per la posteritat intergeneracionau. Lhèu ua dimension emocionau deu parlar popular de qui ei estat un chic mespresat permor justement nat supòrt vocau fidèu, dinc’adara, ne permetè de portà la. Demorava de no pas clavar aquesta encontra shens prenguer rendetz v’s per talhèrs de qui aneran mes en dabans hens l’organisacion de collectatges de qui poderen estar arquivats peus servicis aqueths deu despartament. Cau díser que lo Conselh Generau ajuda materiaument lo collectatge e que, lhèu, collectivitats seren dejà interessadas per putzar hens aquera mina atau amassada. La frequéncia de las amassadas ei fixada a 2 còps per mes : los prumèrs e tresau divés deu mes a 5 òras ½ deu vrèspe. Calerà estudis tecnics de tribalh, metòds per repertoriar e sustot escambiar amassa suu tribalh de cadun. « Òmis shens memòri ne viran cap a l’aviener sonque espiars òrbs ». ( Charles Parrain). Miquèu de Camabracq.
Detras eths Pirenèus			La Palanca n° 30
	Qu’ei lo nom d’un projècte trasfontalèr de qui l’objectiu ei la valorisacion de la cultura de las Pireneas centralas. Atau despuish lo mes d’octobre de 2003 que s’ei botada en plaça ua reflexion comuna entre associatius d’Aragon, Aran, Bigòrra, Comenge e Coseran. Los participants que hèn lo constat de qui la transmission de la cultura tradicionau ne’s hè pas mes d’ua faiçon satisfasenta d’un costat coma de l’aute de las montanhas. Que riscam de pèrder la substença, l’originalitat e la riquessa de tot un grope uman en pòc de temps. La tòca qu’ei d’organizar la collecta, la valorizacion e la difusion, deus elements culturaus qui caracterizan la region deus Pirenèus centrau. Los principis retenguts donc que son de collectar la memòria deus tanhents de la cultura dens la loa lenga que sia gascona o aragonesa. Peu moment dus tipes de realisacions que son a l’estudi : la collecta orau e la presa d’imatges. Atau que podem imaginar la produccion de documentaris videò sus tau o tau aspèctes de la vita sociau pirenenca, arquitectura, economia, migracions, etc… D’un aute costat la reflexion que s’encamina cap a dus domènis d’investigacions : la lenga e l’etnologia. Los protagonistas d’aqueth estudi que pensan poder constituar sus l’annada 2004 un dossier de qui presenterà lo projècte aus organismes susceptibles de finançar-lo. Aquera collaboracion navèra entre associacions pirenencas que poderà, ça’m par, reténguer l’atencion deus poders publics tesicós d’establir palancas entre los parsans frontalèrs. [F.B]