La
Palanca n° 29 |
|||
| Editò | |||
A vosautes
tots, Aquesta darrèra Palanca tà 2003 qu’ei peu purmèr còp aubrida e perpausada aus associatius deu Comenge. Que nos apareish normau de téisher ligams e escambiar dab los nostes vesins de cap-davant. La Palanca 29 qu’ei dedicada a l’ensenhament qui ei ,uei, la un deus sols mejans tà transméter la lenga. Los professionaus qu’an besonh tots los encoratjaments entà, cada dia, portar mes en davant la lenga d’Òc.. Qu’avem, nosautes dens las associacions, un gran besonh deus ensenhaires entà hèr vàler los drets linguistics e culturaus dens la societat nosta. Sustot quan òm escota los reclams de las Assisas de las Lengas de França de qui’s tengón i a quauques setmanas a París. Que i a de qué e’s pausar questions : aciu, nada declaracions deu Ministre de la Cultura, nat objectius, nat plan. Cada un que s’a a pausar la question deus sué nivèu d’engatjament, las competéncias e lo temps de qui pòt dar e aportar. Qu’avem a comptar sus la nosta fe, la qualitat deu noste trabalh e la capablor de qui averam a hèr deu noste engatjament ua causa populària. A vosautes tots, bon trabalh e arrejunhatz l’accion tà la reabilitacion de la civilisacion nosta. F. Bernissan |
|||
| Quin camina Parlem! ? | |||
M.
Pujol : G. Cassagnet qu’ètz to President de l’associacion
Parlem ! . On n’èm uei de Parlem ! ? G. Cassagnet : Que podem rasonar au nivèu deus objectius de l’associacion. Donc, los objectius que son dus. Préner en carga los adultes e ensenhar la lenga auprès deus adultes e fonccionar tanben dens las escòlas. Aquò, uei, que son las duas missions plan deseparadas de Parlem !. Au nivèu deus adultes qu’avem drin de problèmas dab los ateliers. I a dus ans que’n avèvam 10, adara que’s cau contentar de 8 e dus qui son drin flacs. Donc que podem díser ua mieja dotzèna d’ateliers au nivèu deu despartament qui montran drin que i a problèma a reglar shens aténer, mès qu’ei dificile. Lo permèr problèma qu’ei de trobar monde joens, qualificats, motivats entà poder ensenhar la lenga auprès deus adultes. Aquò qu’ei lo gran problèma. Donc que fonccionam en Aurelhan a l’ECLA, a Vic en Bigòrra, a Lombres, a Tornai, 2 còps per setmana a Lalobèra a Calandreta. Aquò que marcha pro plan. Çò que non va pas qu’ei l’atelier de Banhèras on n’avem pas vertadèrament un ensenhaire e l’atelier de Visker. Se i a monde interessats per aquò, vénguer aidà’ns a Banhèras o a Visker que serè plan cajut. Donc un problèma dab totun un centenat de personas de qui arrivan pro regularament ad aqueths cors mès lo chiffre qu’ei en baisha dempuish dus o tres ans. M. Pujol : que cau díser que los cors non son pas pagant que cau sonque pagar la cotisa a Parlem !. Mes benlèu nos cau diversificar mes ? G. Cassagnet : la nosta vocacion que s’a diversificada. Lo second tribalh qu’ei de fonccionar dab çò qu’aperam los nostes Caminaires dens las escòlas deu despartament. E aquò qu’avança e que continua d’avançar e de progressar. N’ei pas ua progression coma ua fusea mes qu’avança regulierament despuish tres ans. Qu’èm dens la quatau annada e donc enguan que fonccionam dab sheis Caminaires. Parlem ! adara qu’ei un emplegaire, qu’a ua fonccion sociala e ad aquò qu’i tengui hèra. Donc enguan que n’èm dab sheis Caminiares dens 60 classas deu despartament de 26 comunas. Que representa a pus près 1 200 escolans qui an cada setmana ua òra o mieja òra en occitan. E aquò entà jo qu’ei un succès. Urosament que i son tostemps dab nosaust entà aidà’ns : las comunas, lo despartament, lo Conselh Generau, lo Conselh Regionau, l’Inspeccion Academica. E, lhèu, la Region qu’a enveja de’ns utilisar drin com modèl au nivèu region permor que i a demanda alhurs que non pas en Bigòrra. M.P. |
|||
| En çò de l'Educacion Nacionau | |||
C.D.
: Joan-Loís Cabarrou adishatz. Qu’ètz Caminaire
de l’Educacion Nacionau, en qué consista lo pòste
vòste, lo tribalh vòste ? Joan-Loís Cabarrou : Lo mié tribalh qu’ei d’anar ensenhar l’occitan d’ua escòla a ua auta, en las escòlas qui an demandat. Donc que cau qui age los mèstres qui demanden, tot lo conselh d’escòla en realitat, qu’ei previst en lo projècte escolari. Donc, taus qui an demandat, l’Educacion Nacionau qu’assaja déus balhar satisfaccion quan pòt. Après, que i a tanben ua auta solucion : que las mairias e paguen. Quan pagan que i a alavetz un intervenaire emplegat per Parlem ! qui va passar en aqueras escòlas tà hèr çò que hèi jo. C.D. : quau ei la motivacion vòsta d’aver près aqueth pòste ? J.L. C. : la mia motivacion qu’ei de continuar d’ensenhar l’occitan. L’an passat qu’èri en seccion bilinga a Sarrancolin. Qu’ei avut enveja de hèr quauqu’arren de diferent mès en tot continuar d’ensenhar l’occitan. C.D. : en quantas escòlas anètz ? J.L. C. : que passi en 24 o 25 classas dens la setmana. Que hè mes de 500 escolans. C.D. : quant d’òras e balhatz a cada classa ? J.L. C. : que depend deth nivèu. En la mairala que’ns contentam de miei d’òra prámor ath delà qu’ei long entaus mainats e entà l’elementari 45 minutas minimum e ua òra maximum. C.D. : quin vedetz l’avier deu vòste tribalh, deu vòste pòste ? J.L. C. : qu’ei vertat que i a avut un sarròt de demandas d’escòlas quan èste lançada aquera operacion d’ensenhament dab eth Conselh Generau e las Comunas. Mes après, finalament, que n’i a avut pòcas qui an podut aver quauqu’arren prámor las comunas n’an pas seguit, ne’s son pas hicadas dab eth Conselh Generau tà finançar eths intervenaires de Parlem ! . E donc que pensi qu’eth problèma qu’ei aquerò : que calerè que i avosse un desvelopament de la participacion de las comunas que’m sembla, que avosse mes de comunas qui participen. C.D. : si pensatz que i aurà un naveth pòste en l’Educacion Nacionau que sia creat com Caminaire, com lo vòste ? J.L. C. : non, aquerò n’at pensi pas. Ne’n pren pas brica eth camin. Malurosament. Que pensi que la solucion que seré de desvelopar l’implicacion de las comunas. C.D. : implicacion dens lo sistèmi Caminaire de Parlem ! donc ? J.L. C. : òc. Jo qu’arribi en complement. Que vòi en escòlas on la comuna participa dejà tanben mes com n’an pas eths mejans de cobrir totas las intervencions donc que i a intervencions de l’Educacion Nacionau, e ne son pas pagantas, tà completar donc eth projècte de las escòlas qui an demandat a hèr occitan a tot nivèu com a Julhan, per exemple. C.D. |
|||
| Ua iniciativa originau d'ensenhament | |||
C.
Dubertrand : Bernat Dubarry, qu’ètz Encargat de
mission a la cultura occitana au Conselh Generau de las Hautas-Pireneas.
Si’ns podetz presentar las fonccions vòstas, lo ròtle
vòste ? B. Dubarry : D’ua part, que i a un ròtle administratiu qui ei de seguir, de preparar, de presentar las demandas de subvencions entaus dossièrs entà que posquen passar en comission. Que cau díser que çò de qui ei drin originau, ce pensi, qu’ei que hèra de causas que son estudiadas dab las associacions. Alavetz, que i a causas qui son ajudadas financiarament e qui son miadas de faiçon autonòma per eths portaires de projèctes, mès que i a tanben causas qui son hèitas en partenariat. Dusaument, que i a tota ua part de tribalh qui son eras accions que lo Conselh Generau mia directament entà la promocion de l’occitan, de la lenga e la cultura. Que i a causas completament diferentas : que i a per exemple l’organisacion deth Concors bigordan d’expression gascona de qui ei aquiu ua organisacion completament miada peu Conselh Generau. Que i a tanben edicions : edicions de causas pedagogicas, mès qu’avem hèit tanben edicions d’obratges basics sus la lenga, per exemple eth diccionari francés-occitan de las Hautas-Pireneas. Tot aquerò que son tribalhs on lo Conselh Generau ei mèstre d’òbra. Mèstre d’òbra non vòu pas díser que sii jo qui hèi lo tribalh tot sol, que vòu díser tribalhar dab monde qui son capables, dab qui organisam gropes de tribalh ; Mès qu’ei lo Conselh Generau qui ei l’organisator. Tanben, çò d’ originau dens lo noste departament, qu’ei que lo Conselh Generau s’ei dotat de comissions consultativas sus diferentas causas : sus la politica entà l’occitan, la Comission cultura regionau, de que ei ua comission mixta on i a conselhèrs generaus mès tanben representants associatius. Que i a tanben un Comitat de la lenga : aquiu qu’ei ua comission consultativa sus las questions de linguistica ; que i a tanben, desempuish mes pòc de temps, la Comission departamentau d’eraldica. C.D. : Lo Conselh Generau s’ei engatjat dens un projècte d’ensenhament en ligason dab l’associacion « Parlem ! » D’on ei vajut aqueth projècte e en que consisteish ? B.D. : Qu’ei vajut de la demanda de l’Educacion Nacionau d’ajudar-la en mejans entà eslargir la auherida d’ensenhament de sensibilisacion. Après, que calèva trobar quin se podèva hèr : Que calèva un sistèma pro sople entà trobar partenaris de finançament (las comunas) ; pro sople tanben entà adaptar-se regularament a la demanda e acompanhar la creishuda. Non sabèvam pas tròp au depart on anavam financiarament, e que calèva evaluar çò qu’anava costar. Que i avè un exemple en Tarn e Garona on dejà intervenents anavan en las classas, mès aciu qu’èra ua associacion d’ensenhants (equivalent deu C.R.E.O.) qui hèva la gestion. Ací, que calèva trobar ua associacion entà hèr aquera gestion e qu’avem prepausat aquera responsabilitat a Parlem ! , de qui lo partenariat ei estat acceptat per l’Educacion Nacionau e per quauquas comunas la prumèra annada (pas tròp, mès que calèva aqueras quauquas uas entà lançar l’operacion). E tot aquò ei estat contractualisat, qu’ei a díser que Parlem ! qu’a ua convencion dab l’Educacion Nacionau, dab eth Conselh Generau e dab cada ua de las comunas. C.D. : Quantas escòlas e son concernidas ? B.D. : Qu’avem començat en 2000 dab 18 comunas e un trentenat de classas, ce’m sembla. Que cau saber que i a avut ua creishuda regulara dempuish l’origina. En 2003-2004, qu’en èm a 59 classas e 29 comunas. Aventatges e inconvenients d’aqueth sistèma : l’inconvienent premèr ei qu’entà que’s poishque botar en marcha que cau qui aja un arregent que sia demandaire e un Conselh municipau que sia prèst a pagar, puishqu’ei basat sus eth finançament meitat Conselh Generau/meitat Comuna. Donc que vòu díser que i a arregents qui demandan en comunas qui son pas prèstas a pagar e que i a tanben comunas qui serèn prèstas a pagar dab nat arregent qui demanda. Alavetz, d’un costat, qu’explica qu’at debut e’s sia lançat a plaser, lhèu pas autant vist que çò qu’avèvam esperat. Per contra çò qui ei hèra interessent en aquera demarcha qu’ei que quan ua comuna e’s lança aquiu deguens que vòu díser que i a avut ua un estudi deth probèma entre arregent e municipalitat, puish un desbat en conselh municipau. Ua comuna qui’s lança aquiu deguens que sap perqué e un còp decidat que s’i tié. Açò qu’ei hèra important, pr’amor que l’objectiu ei de crear cursus complets, qu’ei a díser que n’ei pas un ensenhament de l’occitan « anecdotic », ua annada. L’objectiu ei qu’aqueths dròlles ajan ua òra d’occitan per setmana de la mairana enlà, entiò eth CM2. E que i a comunas on vam arribar aquiu. Que van entrar en 6au, tà l’an qui vien, dròlles d’escòlas publicas qui auran avut 4 ans d’occitan en seguir. L’objectiu ei d’aver un ensenhament seguit. Sheis personas qui son emplegadas a temps mes o mensh parciau entà aquerò, e arrepresentan 2,5 equivalents temps plen. Aqueth ensenhament de sensibilisacion qu’ei gabidat per los Conselhèrs Pedagogics de l’Educacion Nacionau e l’arregent caminaire d’aquera institucion que vié en sostien entà ajudar a espandir lo sistèma. Atau, que son ara entre 8 e 10 % deus escolans deu premèr degrèu de las escòlas publicas de qui pòden beneficiar d’un ensenhament de sensibilisacion au gascon. C.D. : Entà acabar. Quaus son las vòstas vias de reflexions entà l’avier sus aqueth projècte de caminaires ? Sus l’occitan en generau ? B.D. : Qu’ei segur que l’ensenhament qu’ei çò qui ei lo mes importent ena politica deu Conselh Generau. Qu’arrepresenta 50 %, a pòc près, de las tarjas que lo Conselh Generau bota entà l’occitan (entre caminaires de « Parlem ! », ajudas a las Calandretas, ensenhament d’adultes, materiau pedagogic…) Entà tornar en la question de Parlem ! , l’evolucion qu’ei de mes en mes d’emparar aquera organisacion sus ua estructura solida, e que pensi que l’associacion e’s pren los mejans entà assegurar-se l’avier. Tanben que cau trobar autes partenaris, e en particular un de qui ei drin partenari, mès pas encòra contractualisat, la Region. Que comptam dab eths autes departament concernits, hèr ua demarcha comuna de cap a la Region entà véger quin poderé, era tanben, contractualisar. Pr’amor, çò de segur, qu’ei que i a ua limita financiara entà las comunas entà participar a aquerò. Çò que cau díser tanben, qu’ei que l’ensenhament de sensibilisacion ei ua via, mès la transmission de la lenga que demanda tanben de hèr espelir dròlles bilingues. Eth seguit normau de l’espandiment de la sensibilisacion ei que, en eths lòcs on marcha plan, seccions bilingas prénguen lo relais. Aquiu qu’ei l’Educacion Nacionau de qui pòt hèr. Alavetz qu’assajam de pausar lo problèma atau entà qui aja un seguit. Qu’èm en un despartament on l’engatjament de las collectivitats deveré amiar l’Educacion Nacionau a aportar era tanben mejans suplementaris. C.D. |
|||
| Intervista d'ua Caminaira | |||
Caminaira
dens l’associacion Parlem ! Desempuish la debuta de l’annada
escolaria 2003-2004, Marie Maffre nos liura las suas prumèras impressions
:
C.D. :
Marie Maffre, qu’ètz emplegada en çò de l’associacion
Parlem ! en tant que Caminaira. Com n’ètz venguda a tribalhar
entà Parlem ! ? C.D. :
en qué consista lo vòste tribalh en çò de
Parlem ! ? |
|||
| Eth ensenhament deth occitan en Varossa, Comenge e Coseran | |||
En Gasconha
« orientala », eth ensenhament deth occitan qu’é,
ara, plan establit. Aué, que s’ensenha en eths collègis
de Lora – ena Varossa – de Sent Biat, d’Aspèth,
d’Aurinhac, de Bolonha – en Comenge – de Sent Guironç
e de Seish – en Coseran – dera Siesau ara Tresau. En eths
Licèus de Luishon, de Sent Gaudenç e de Luishon, aqueth
ensenhament que pòt èster opcionau o obligatòri.
Que cau tanben ajustar que i a de mès en mès d’escòlas
mairalas o primàrias qu’an botat en plaça uá
sensibilisacion ath occitan, gràcia ara intervencion d’un
conselhèr pedagogic o, de còps, d’un professor, destacat
peth sòn establiment. En collègi, aqueris efectius que’s pòden explicar pera iniciacion generalisada en classa de 6au. Eths escolans qu’an uá ora d’occitan per setmana en emplec deth temps mès, s’é proposat a totis, n’é cap imposat. Ath cap d’un an d’iniciacion, eths dròlles qu’an atau era possibilitat de causir de contunhar o de deishar eth occitan en 5au. De còps, que’s botan tanben en plaça iniciativas originalas, en ame era ajuda deth cap d’establiment. A Aurinhac, eth professor d’Occitan qu’ensenha tanben era Istòria-Geografia naths escolans d’Occitans de 4au e de 3au. N’é cap uá vertadera seccion bilingüa mès eth occitan qu’é utilisat coma era lenga de comunicacion dera classa, documents que son estudiats en òc e, sustot, a travèrs exemples preses ena Istòria occitana, qu’é possible d’aueitar era Istòria « nacionala » o europenca, dempús era Gasconha, sense cambiar pr’aquò era Istòria. Per exemple, que’s pòt parlar de Napoleon a travèrs eth conde de Blader Las sèt bèras damaisèlas, que balhan eth punt de vista d’un gojat de Lectora sus eths eveniments d’aqueth temps. Eths Camins Romanics que son tanben experimentats en quauqu’un collègi. Eth objectiu qu’é d’estudiar eths vesiatges lingüistics e culturaus que i a entram eras regions on se parlan eras lengas romanicas. A Sent Guironç, eths collegians que trebalhan sus era Galícia e a Aurinhac, que corresponen dempús tres ans dab eths escolans deth collègi catalan del Vendrell, a costat de Tarragona. Cadun qu’escriu ena suá lenga e un encontre qu’é previst en mes de mag en Catalonha. J.P. F. |
|||
| Palanca, f. Planche ; passerelle de navire ou sur un ruisseau. Var. planca. | |||
Eth titre
dera revista lançada per Nosauts de Bigòrra en 1999 n’a
cap james avut tant de sens. En ame aqueth libet de sies paginas, que
bastim aué un pont de mès sus era Garona, un pontet invisible
mès plan concret, que va favorisar eths escambis e eth dialòg
dera Bigòrra ath Coseran, en tot passar peras Quate Vaths, pera
Val d’Aran e peth Comenge. Dempús eth debut, qu’aviám en cap, en Ostau comengés, de publicar uá revistòta a mieg camin entram un agenda culturau e un huelhet enà sensibilisar – qu’anava escríver alfabetisar – eth monde. Que hura estat uá revista occitana, òc-ben, mès tanben uá revista de mès. Qu’é vertat que n’avem un tepèr… Totas qu’an plan de meriti, maugrat un contengut, de còps, inegau. Pr’aquò, totas que tòcan un public limitat e que’s va caler lèu posar era question dera suá difusion : deu cap èster un copacap de se n’enténer n’ame quauqu’uá librariá enà tocar un public mès bèth… Eth Ostau comengés qu’a alavetz proposat a Nosauts de Bigòrra de collaborar ara elaboracion dera Palanca amassa, enà poder tocar tanben mès de lectors. Bigordans e Comengeses qu’an mès de punts comuns que de diferéncias. Era Istòria, era lenga, eras maisons, eras tradicions populàrias que’s trufan plan deras termièras administrativas e que’m pensi que podem, de còps, trebalhar amassa, sense pèrder era nòsta especificitat. N’é cap uá coïncidéncia se i aviá Bigordans, Varossencs, Comengeses e Coseraneses enà córrer de Mauleon a Les, eth 27 de julhet passat. Plan solide, eth camin qu’é encara long mès, en tot passar pera Palanca, que vam estauviar temps e energia ! Joan Pau Ferré |
|||
| Era provocacion mancada | |||
| N’anam
cap plorar eth liberòt d’un ministre, ja sia filòsòfe,
que de tota faiçon no seria pas cresasque passat ara posteritat,
e que li balhèc un semblant de vida eth gèste simbolic de
Rodès. Après tot, eth ministre que s’ac a cercat.
N’an cap james aimat eths ensenhaires recever leçons d’aquera
mòda, un sermon, e de més publicat e enviat aths frèses
deths ciutadans. D’aquò qui no’n seria d’accòrd ? Que poderiam trobar d’autis exemples, coma d’aqueth ministre que cresèc fèr òbra culturala e pedagogica en damandant a tots eths professors de letras de fèr estudiar un tèxte de Claude Simon presentat coma un modèl, e qu’èra en prumèr longàs e pesuc, plan en estile deth prèmi Nobel 1985. Era admiracion no’s comanda pas per decision ministeriala, e plan d’un professor que renoncièc a impausar eth pensum aths sièvis escolans. Un chic « coq-à-l’âne », que torni pensar ara famusa letra de Miterrand aths Francesi, que ‘s volia ua espècia de monument literari, e on per ma part prenguè plaser a relevar per exemple era confusion faita peth eminent escrivant (meslèu qu’escrivan) entre dus mots pr’aquò plan diferents, « paraphrase » et « métaphore » : que fasian eths Correctors deth Prince ? Que son aiqui exemples plan disparièrs, enà fèr sentir era dificultat deths grans que nos comandan a fèr passar messatges escriuts, e sustot a monde qu’eth sièu mestier ei d’aprener a léiger e escríver. Be prenia eth Luc Ferry un risque deths grans en créser poder fèr léiger era sièva pròsa a tot ua armada qu’avia pausat eras armas e que semblava mèma prèsta a gerar-las de cap ath ministre ! Getar aqueth libe sense ave’u leijut n’èra cap mes grèu que en 1968, coma eths amics politics d’un Geismar uei Inspector Generau deths prumèrs, escriver « Crève Salope ! » eishus eths murs dera Alma Mater ! Mes, au mens, eths « maos » qu’avian un discors, ua teoria, idèas un chic fòlas, utopicas, dangerosas, e que cresian sincerament, òm pòt pensar, bastir un monde melhor. A partir d’aquera passion politica, que’n venguèren a preconisar era mort dera Universitat : « Crève Salope ! » Eths de Rodès qu’avian, solide ! en cap e en còr, ua colèra justificada : qu’ei vengut eth mestier d’ensenhar, per tròp d’ensenhaires, un drame que no ei pas estat prés en compte. Mes a qui era fauta se pendent annadas, e benlèu decennias, eths problèmes son estats esconuts, vergonhosament, coma ua plaga lèija qu’auria calut amagar ? A qui era fauta se, en aqueth movement deth printemps, avem entenut eslògans en lòc d’ua pensada, d’ua reflexion, d’ua idèa ? A qui poderàm fèr créser que tant de monde se son mobilisats sonque enà empachar eth transfèrt de d’auguns personèls aras colèctivitats localas ? A qui fèr créser qu’era decentralisacion èra era preocupacion prumèra de professors escanats pera impossibilitat d’exerçar eth mestier devant escolans sense autra motivacion que de violencia ? Çò qu’auria balhat un sens ath gèste de Rodès, que seria estat qu’arribèsse en conclusion d’un movement clar de contestacion e non pas coma un acte dejà un chic desesperat de monde mobilisats sus revendicacions barrejadas, contra era decentralisacion, contra un amenatjament deras retrètas que n’avia pas genat quan s ‘èra aplicat aths deth sectur privat. Ua colèra, òc ! mes esparrincada e en pòrta-faus. En aqueras condicions, que passèc eth refus de draubir eth libe deras proposicions deth ministre coma un acte d’intolerencia pas digne d’ensenhaires. Que fuc ua provocacion mancada e sense effèct. « Que demandatz era dubèrtura dera discussion, deth dialòg, e quan eth ministre vos escriu e declara voler dialogar, que getatz era letra sense draubir-la ! », ça diguèren monde que podian sense aquò simpatisar dab eth movement. « Que desnonciatz eth cost deth libe, sense véser qu’après tot eras circularas que tot dia asaigan eth dit « mammoth » còstan au mens autant car, e en generau van ara caisha deras dèishas sense èster leijudas. Sense fèr deth libe ministeriau un cap-d’òbra, benlèu valia mes pr’aquò qu’aquera pròsa burocratica de tot dia… » Eths que’m coneishen que van diser que boti aiga en mièu vin en parlant atau, e cresasque auràn rason, aquera rason que malurosament balhan eths ans, mes que voleria que s’i faga sentir ua exigencia de coérencia que n’ei cap sentit en revolum deth printemps, e en particulièr en aqueth gèste de Rodès. Michel Pujol |
|||
| Ester, aver, pareisher... | |||
Que s’èran
tant plan passadas eras causas, era camerà qu’èra
dentrada ena classa coma se s’i trobava a casa, eth mèstre
d’escòla qu’avia sauvat tota libertat de fèr
coma volia, eths escolans qu’avian escotat coma se de ren no èra,
tot que semblava planèr, e per acabar, eth film qu’agèc
un succès deths bèths, ua critica deras bonas, qu’èran
d’acòrd enà diser qu’aviam per un còp
un documentari onèste e pas esuejiu… E pueish patatràs ! un procès ! Dar un titre tant beròi a un film, « Ester e Aver », fèr veser qu’eth çò principau qu’ei meslèu d’èster que d’aver, e ara, anar ath tribunau enà obtiener un « aver » ! enà exigir pagament, salari, moneda ! Quina contradiccion ! qu’èm tentats de diser…O alavetz s’a avut eth regent, Georges Lopez, era volontat enfin d’èster, d’existir, d’èster reconeishut autrament que coma eth utís d’un cineaste ? S’a avut era impression d’èster, se gausi diser, « avut » ? « A cadun sa vertat » ? Enas causas umanas, quant òm fè eth esfòrç de fica’s ara plaça deth « aute », d’ensajar en tot cas, qu’ei de mau trobar ua vertat. En anant un chic mes luenh, que nos trobam uei en un monde on èster e aver son de mens en mens assegurats, on ganhan meslèu eth pareisher, eth semblant, eth virtuau… Eths qu’an tot, e son de còps pòc de causa, que cercan en prumèr eth pareisher. B’avia obtengut eth regent de pareisher ! B’auria devut se’n acontentar ! Que va cercar un procès ? Segur, n’ei cap a planher, que’n i a de mes malurosi ! A tant de monde que s’esfòrçan de subreviver o moreishen ena praubetat o ena misèra, se pòden suffir eras consolacions que les son perpausadas, eths miratges dera « modernitat », « circenses » sense eth pan, espòrt-espectacle a tira-larigòt, jòcs- videò, e eras veirinas dera consomacion ? Se pòt eth semblant, se pòt eth virtuau, remplaçar eth aver necessari, e tiér lòc d’èster ? Quin no serian desvariats eths joesi uei ? Solide ! que cau tornar trobar eth sens deth èster, d’un èster uman, on aver e pareisher s’estarian ara sièva plaça… M.P. |
|||
| Ua votz plurala : Eric Fraj | |||
Çò
qu’estona en prumèr, qu’ei era facilitat deth Eric
Fraj a passar d’ua lenga ar’auta dab ua egala perfeccion d’elocucion,
d’accent, de timbre, e en pareisher cada còp d’entrar
en esperit dera lenga causida. Professor agregat de castilhan, pueish
de filosofia, e tostemps d’occitan, fidèu a un licèu
dera banlega tolosana on au coneishè bèth temps a, que vos
passa deth lengadocian de Jan Boudou ath gascon de André du Pré,
d’aiqui a poètas castelhans e catalans, e que les fè
vàler en ua passejada romanica coma s’en enten pòcas,
e on eth francés tié tanben ua bona plaça. Second estonament, per jo tanplan que cresi coneishe’u un chic : ua mèna d’ingenuitat, sense quau n’i a pas d’artiste benlèu, en çò d’un que s’a pr’aquò tant farcit eth cap de coneishenças. Cada poème qu’ei presentat se gausi diser ath « prumèr grad », ena sièva prumèra naishença, en pensar a servir eth poète, e non pas servi’s d’eth. Pr’amor que son poètes que nos cantèc aqueth ser eth Eric, e pòc de tèxtes sièus, ja qu’aja començat per « Arranca-me », titre d’un deths darrèrs CD sièus. De còps, que’s fè mes naïu tanplan qu’eth autor qu’interprèsta…Per exemple que’m a semblat fèr eth Louis Aragon mes candide que no èra, e tanplan Brassens : s’eth prumèr acaba per « Mais c’est notre amour à tous deux », e s’eth second s’arrèsta a « Il n’y a pas d’amour heureux », qu’ei per rasons mes complèxes que no ditz eth Eric, bon prince… Que m’estonèc tanben dab era plaça qu’a prés uei eth Georges Brassens en sièu repèrtòri : que se’n expliquèc en diser quin avia avut d’a remplaçar un deth triò que s’ei especialisat ena represa dera òbra deth autor deth « Gorille ». Que son segur ara, en entene’u a jogar dab eras subtilitats deth òme de Sèta, que vos pòt eth Fraj interpretar quau tèxte que sia, coma quan torna prener « Pòbre de jo ! » de Rutebeuf visitat per Leo Ferré…, sense trahir ni eth un ni eth aute. Qu’èra invitat un còp encara eth noste cantaire peth modèste e efficaç Gui Rouquet, eth organisator d’ua « Décade littéraire » annuala e tardorenca que s’ameritaria d’èster mes seguida, qu’ac disi, peths qu’aiman era poësia e era escritura. Ena libraria Lheris-Privat, que fuc un « récital » pro confidenciau, mes d’autant mes conviviau. Escolan de Claudi Martí, de Mans de Brèish, de Patric, mes dab ua grana dubertura a totas eras musicas, Eric qu’a conquesit un anar plan personau, servit per ua votz cauda, fòrta, deth velós ath crit, e un acompanhament plan mestrejat ara guitara, o tanplan en prener de còps eth risque de passar-s’en. Era frequentacion de Brassens, de Leclerc, de Ferré, qu’au a rendut mes ambiciós, que gausa mes, que s’ensaja en mantuns registres. Amorós dera poësia castilhana, que’n a cercat un cosinatge en francés, per exemple dab un tèxte estonant de Richepin, eth poète « des gueux », sovent mespresat. Deth costat occitan, qu’ei evidenta ua complicitat pregonda dab Boudou, son amarum, son umor. Mes joglaire que trobador, que nos sap miar dab bonur ara font dera nosta literatura. Benlèu podem soetar que tròbe a diser mes fòrt dab eths sièvis mots çò que coa e bog en eth. Que pensi que i aurà u’auta evolucion d’Eric Fraj, s’arriba a pausa’s ua estona en revolum d’ua vida on eth mestièr, eras viradas aths quate cantons, eth anar de tot dia, no li dèishan uei eth léser d’apregondir tot çò que pòrta e qu’au crama… M.P. |
|||
| Un secret mau guardat | |||
E i avó
un dia de l'abòr au vilatge,
Mei biarnes, mei bigordan deu Montanerés, En un lòc pro granet, sustot de bon vesinatge, Aperat "Petit", d’ua vagença, vos estoneretz ! Naturala, miraculosa, estó un secret, viste esventat en un cutorn de camin, donc darrèr un enban descrobiscón l’endret, Ua arolada de ceps cap-negres, den hami Deus amassar, mes l’envelha deus amuishar. Estó mes hòrta : la bolangèra la permèra, Avertida digó : - Sai véger açò beròi vajut, Beròi vajut au sou lhevat, a la fresca ! Lo mié corau ei un lòc de miracles, uèra ! No i a que Diu e jo entà hèr vàger ceps ! N’at disetz pas a diguns en cas de ua panadèra ! - E m’at prometetz ? que podetz comptar sus jo ! Lo secret pesava, lo permèr vesin avertit per la bolangèra, Urós d’aqueth saber confidenciau, telefonè au meste bon Lo "pot aux roses" estó desvelat. L’òme curiós, aganit, Entà demandar on ne troberè, auneste, Sense tròp cercar, la responsa estó, Cercatz e troberatz. Lo fotògrafe vengó. Tirar ua fotò de la cepassada fresca, Dab lo meste estonat, esmiraclat, de l’article sus lo jornau la Navèra Republica Es passegè diguens totas las Pireneas Atlanticas ! Aquitania ! Estó un estrambòrd poëtic ! Entà protetjar los cincanta dus ceps, dalhè dab ua hauç l'ièrba a l’entorn, semiè anti limacs Contra lo herestumi, un hiu electric. Atau noste lascar de gran òme PETIT es pleè l’estomac, E hesó ua ribòta d’aqueths cap negres, sanes, pas vermius, Arrosats de Paish-en-renc, a bon compte, de China, Caritat plan ordonada, ei de’s servir lo permèr ! Q’aquera auherta se'n arrisè com un escargòlh ! Saberatz que un secret ei entà dus, pas entà tres ! Que vau mes esperar devath un prüèr d'Enta Que devath un casso cargat d’aglans Vau mélher morí's avant que d’éster malaud Deus remèris qui hen trobar mau !!! Jan deu Camales, 2003 |
|||