La Palanca n° 28
Editò
	L’estiu, sason curiosa. Los paisatges aperan los toristes. Tarba que’s vueita deus sués abitants. Julhet qu’ei hestiu e aost hueitiu. Que tornam ací sus animacions occitanas : Montaner, Mauvezin, Tarba, Rabastens, Barossa, Ierda ; totas qu’an coma but d’arcuélher lo qui ne coneish pas lo fèit occitan, l’invitar a caminar ua pausa e descobrir la sua expression originau, la sua faiçon de díser la vita. Los uns e los autes que son d’avís : que nos avem a organizar, amassas, hèr còrda tà hèr espelir la flor d’Occitania. Qué serà aquera jornada deu dissabte 4 d’octobre a París ? Lo Ministèri de la Cultura qu’invita las lengas de França a ténguer Assisas. Un còp de mes podra aus uelhs o vertadèra reflexion e accions tà tornar a las lengas de França ua dignitat publica ? Bona legedura e que sabetz on èm. [F.B]
Un aneth tecnologic per la cadena memorenca
	I a quauques temps, en çò de Nosauts de Bigòrra au 32 de la plaça deu marcadiu de Tarba, un arròu d’un detzenat de personas escotava a Fabrici Bernissan, tamben President de l’associacion aquera, qui narrejava lo son experient de collèctatge fonic en lenga nosta : Ua permèra cuelhida per minidisc d’ua qualitat auditiva perfèita e enquèra trabalhadèra a volentat sus la tenedor per satisfàser a objectius d’estudís especifics, a aquò mercès a ua tecnologia esmiraglanta…mes costosa. Clarvesents sus la neçèra de parar a la perida definitiva de la memòri orau de qui ne tròba pas mes hens l’enviroament tradicionau las aurelhas atentivas de un còp èra, arribaràn los aquivaires modernisats e organisats a sauvar aqueths tresaurs de la nosta civilisacion ? Aquiu ei lo dèfi. Segond l’acampaire d’aquesta fin de vrèspada, « Que hè quasi un an de qui voliàm entinoar un tau talhèr de collèctatge patrimoniau : l’urgenci ei aquiu. Mes , se constatam que i a pams de sabers de qui’s sont esvanits a jamès, que pòdi ahortir per la mea pratica de mes de un an adara de que’n sobra fòrça en çò deus vielhs de qui òm ne’s dobtarè pas. Cau lo saber hèr d’obtiener la loa hidença per aviar la parladura a recuèlher » De fèit, la taula de dabans l’orator principau ei cargada de detzenats de menediscs estrussats hens lo lor estùc e etiquetats deu nom de cada balhaire de la soa memòri. « Per cada persona, estableishi ua fica de qui ei ua identita alargida ; pòdi tamben hicar entresenhas de l’enregistrament en minutas. Èi metòds de classament de qui permeteràn de poder miar investigacions d’estudis quan serà en hèra d’annadas enlà ». Mes deisham bohar lo noste collectaire experimentat, la paraula ei aus auditors per expausar lo perqué son interessats per aqueste pretzhèit ; çò qui espèrarén de la loa participacion a talhèrs. Dus jornalistes, un de « La Depêche », l’aute de « La Republique » n’an de segur arren a declarar sus aquò, sonque har passar l’idea nava per fòrça legedors de que cau har quauqu’arren per aqueth patrimòni ; que un embrion d’accion collectiva ei en passa de’s hicar a l’òvra ; que lo Conselh Generau promet la soa ajuda materiau e que collectivitats locaus poderen expleitar lo gisament de qui atau seré constituit. Un joen diserà « Considerar que, per eth qui estudia la lenga nosta per s’en ganhar un dia la vita, qu’ei quasi deu son dever de participar a perenisar aquestes sabers ». Dus auts joens estudians en segondari tengueran a quauqu’arren proishi un tau devìs on se senteish puntejar dejà l’arsec per aqueras investigacions de collècta. Niaute gojat, mes hèit, ei eth responsable de un musèu en vath d’Aura e lo collectatge, eth, coneish « Qu’èi participat dab chic de mejans materiaus a collectatges hens la Vath pendent cinc ans sus la musica locau. Que tribalhi tanben sus un honds de fòtòs de las vielhas e qu’èi contacts dab d’autes collectaires de qui i an hèit un tribalh hens las annadas 1950 e dab monde, tostemps de la vath, de qui an enregistrats los lors aiòus.. ». Mes madur adara ei l’òmi cineaste aretratat recentament : « Devì estar quasi l’un deus permers a aver avut lo diplòm de cineaste deu despartament. Lo tribalh de qui calèva lavetz per har marchar los gatges de filmar ei estat per jo ua vertadèra escòla de qui m’a format per har çò qui hèi : èi enterprés collècta tòpònimica deu bastit en questionar las gens suus noms d’origina de las maisons deu costat de Lanamezan. Aquera idea de collectar m’ei arribada per estudiants de qui cercavan diccionaris toponimics de qui n’existivan pas. Sovent, lo monde son hèra inhorents de las originas deu nom de la loa pròpi maison… ». Son vesin d’esquèra, eth, ei responsable de un casteth hèra toristic e que volerè completar la coneishença deu siti : « Qu’aimarí poder har lo recensament toponimic deu villatge ; noms de maisons, de plaças , de carrèras ; de lòcs e vieni véser se tròbi ua empara açi… » Tròçs causits d’enregistraments son adara presentats per Fabrici Bernissan e sonorisats dab gadges de ua fidelitat shens fauta. Ua mameta mes que centenari s’i exprimeish suu Pont deu diable atau aperat permor que « hèit en ua sola nueit a maugrat que sia situit cara e cara dab l’abadia »; puish lo capdau d’un maquís de la resistença de qui conda dab fòrça emocion quin « a 23 ans deu trin sautè per après combàter los Alemands » ; niaute papet de qui narreja « çò qui arribè a son pair, ua nueit deu temps on anavan a pè, quan ua bestia hastiala e’u barrè lo camin : ne prengó pas páur e que la miaçè de son barròt e ei era de qui s’escapè a hutas, mes », se preçisa l’òmi, « s’i hasè lavetz en quauques lòcs sabats de broishas totas las nueits…». Om a sentit a’d aqueth moment que l’assistença a pagerat tota la pregondor deu tribalh atau realisat on los enregistraments traduseishen plan mes que los mots. Permor qu’ei exprimit en ua lenga que los locutors d’aqueth temps ne sabèn pas solament de que s’escrivè tanben. Tota la fòrça orau deu raconte arriba probable d’aquera constatacion, los mots son quasi ciselats foneticament per imprimir lo messatge per la posteritat intergeneracionau. Lhèu ua dimension emocionau deu parlar popular de qui ei estat un chic mespresat permor justement nat supòrt vocau fidèu, dinc’adara, ne permetè de portà la. Demorava de no pas clavar aquesta encontra shens prenguer rendetz v’s per talhèrs de qui aneran mes en dabans hens l’organisacion de collectatges de qui poderen estar arquivats peus servicis aqueths deu despartament. Cau díser que lo Conselh Generau ajuda materiaument lo collectatge e que, lhèu, collectivitats seren dejà interessadas per putzar hens aquera mina atau amassada. La frequéncia de las amassadas ei fixada a 2 còps per mes : los prumèrs e tresau divés deu mes a 5 òras ½ deu vrèspe. Calerà estudis tecnics de tribalh, metòds per repertoriar e sustot escambiar amassa suu tribalh de cadun. « Òmis shens memòri ne viran cap a l’aviener sonque espiars òrbs ». ( Charles Parrain). Miquèu de Camabracq.
Que s'ei mort Pierre Poujade
	Pierre Poujade que s’ei mort a 82 ans eth 27 d’Aost. Qu’a avut ena nosta istoèra un ròtle pro importent enà crear aqueth mot « pojadisme » qu’a servit a designar un movement politic deras annadas 50, mes tanben ath dia de uei tot movement de protestacion non controlat peths partits tradicionaus e que pren era desfensa d’ua corporacion. Que’m brembi ce quin dab eth PCF nos opausèrem ath papetièr de Sent- Ceré, a qui reprochèrem de recuperar e desvirar era idèa revolucionara d’ « Estats-Generaus ». En tot cas, l’UDCA de Poujade que venguèt en quauques ans ua fòrça capabla de cuelher 2,4 milions de votzes en gèr 1956, dab 52 deputats, aquò per aver sabut revolta’s contra contròles fiscaus qu’acabavan d’esglaishar eth petit comèrce. Qu’èram enas « Trenta Gloriosas », en aquera folia d’industrialisacion qu’anava sagnar mestieraus e païsans petits.Era escaduda en aqueth moment d’un tau movement qu’ei de bon compréner : un òme que s’èra levat enà desféner eths que deishavan era pèth en trebalh e no avian cap de securitat sociala, cap de dret ara solidaritat nacionala. Que cresi que era Gaucha e era classa politica tota amassa n’an pas volut compréner aquò, o meslèu que les adoba de no pas entenér d’auguas votzes, de mespresar çò qu’an lèu fait de diser « populisme » e de suspèctar de fascisme, quan i a pr’aquò eth crit de corporacions sancèras condamnadas per un modernisme que profieita ath monde en plaça, politicament e intelèctualament dominant. Eth article deth « MONDE » de divendres 29 d’Aost qu’ei significatiu deth mesprés dera classa « bien-pensante » e « politicament corrècta » de cap a movements popularis que les escapan. Enà evocar era atituda de Poujade quan, fin 1942, deishant eth petainisme, passa en Espanha e s’engatja ena aviacion a Alger, deth costat dera « France Libre », eth jornaliste qu’inventa era expression « itinéraire classique de jeune vichysso-résistant ». Imaginem çò que diserian d’auguns se’s parlava de « stalino-résistants », de « judeo-résistants », etc…, coma se no èran en prumèr « resistants » ! Pas estonant qu’aqueth monde no aja vist a pueijar eth lepenisme, e faga d’aqueth movement analisas pècas. A remarcar que Le Pen fuc un deputat dera UDCA en 56, e que Poujade diserà mes tard qu’auria mes plan valut per eth de copa’s ua cama que de fèr d’aqueth un deputat : eths dus òmes que s’entenèren pòc. No s’ageish pas de blanquir deguns, que s’ageish de no pas simplificar, e sustot de saber que, quan i a « populisme », era solucion n’ei pas de voler exorcisar eth Diable, mes d’escotar a de bon eth pòble, eth sièu mau, eth sièu crit, de còps retengut e de mau enténer.. Miquèu Pujol
La lenga e las camas
	Un vintenat de corrurs amators que prengón lo despart de Moleon Barossa, en direccion de la Vath d’Aran, tà participar a ua corruda pòc ordinària. Après un arcuelh cordiau de la municipalitat locau, los participants que’s lancèn, acompanhats per mantuns veicules decorats de drapèus occitans, dont la un deu Conselh Generau de las Hautas-Pireneas. Aqueths joens esportius, venguts de Bigòrra, Barossa, Comenge, Coseran e tanben Volvestre e Montpelher èran plan decidits a promóver la lenga occitana de manèra originau. La loa finalitat : aténher lo vilatge de Les, en Vath d’Aran, après 32 quilomètres de relais a travèrs Barossa e Comenge, tà’s júnher a la 10au edicion de la corsa Aran per sa lenga, esveniment d’importéncia organisat per l’associacion Lengua viva. En esfèit, aquesta annada, Lenga viva avè hèit aperet a l’Ostau comengés e aus bigordans de Nosauts de Bigòrra. A travèrs la promocion deu gascon – lenga cò-oficiau en Vath d’Aran – las tres associacions avèvan tengut a balhar sens aus relacions ligant Bigordans, Comengés, Coseranés e Aranés. Coma que las frontèras existan sonque sus las cartas. Mission acomplida, s’en jutjam la hòrta mobilisacion. A pòc près 1 500 personas avèvan envadit en fin de vrespada la plaça de Vielha, dens un ambient extraordinari tà arcuèlher los corrurs. La serada s’acabava en beutat dab los gropes Nadau e Diu bi band, qui ahuecavan la plaça, arrecompensant atau organisators e corrurs deus loés esfòrç. Rendetz-vos ei près tà l’edicion a vénguer. J.P.F. e F.B
Mauvezin
	- Sénher Clos-Versaille, adishatz. Qu’ètz President de l’Escòla Gaston Febus desempuish pòc, e que tribalhatz hòrt au castèth de Mauvesin dab lo President deu castèth, Roger Surjus, e lo Conservador, Jean-François Abadie. Quin ei lo vòste espiar sus aqueth hestau medievau ? [ndlr : hestau qui s’ei debanat los 10 e 11 d’aost de 2003] S. Clos-Versaille : Aqueth tresau hestau ei estat ua grana escaduda. En dus dias, que son mes de 4 500 personas qui son vengudas au castèth. L’investissament relativament consequent deus benevòles qui an preparat aqueth hestau e qui l’an animat pendent dus dias, ei estat atau recompensat. - Lo programa èra ric dab quauquas navetats e suspresas. Si lo nos podetz presentar ? S. C-V. : La programacion evolua cada annada. Que tengam a presentar cada còp navèras atraccions coma, per exemple, un volet d’aglas e cascadas a chivau. Que i a tanben los abituats qui venguen amuishar lo loé saber har : artisans deu boès o deu cuer, haure, veiraire, lissaire, combat a l’espada, cantaires e musicians medievaus. Qu’ei un espectacle permanent e que volem que lo visitor, un còp entrat, e’s tròbe tanlèu transportat quauques sègles en darrèr. E que sembla fonccionar si en jutjam per las felicitacions recebudas de la part deu public. Qu’avem mèma avut la visita d’un grop de belgas venguts especiaument desempuish lo loé país. Passionats per l’Atge Miejancèr, que frequentan los hestaus medievaus e nos an afirmat que lo de Mauvezin èra lo mes « autentic ». - Qu’ei tanben un hestau on lo public ei aperat a participar activament ? S. C-V. : Lo hestau medievau ei l’ocasion de her la hèsta. E lo public i ei convidat. Parents e mainats son estats gahats peus benevòles e s’an podut iniciar au combat a l’espada, a la hòrga, au tribalh deu cuer, au cant medievau, etc. E los mes urós ne son pas tostemps los mainats ! - E la cultura occitana dens tot aquò ? S. C-V. : Que’vs dotatz plan que tien ua plaça de las importantas. Prumèr, dens los dus espectacles presentats : « Un jour au château » per la tropa de l’Escòla Gaston Febus e « Trobadors ». Las referéncias a l’istòria regionau e a la lenga i son numerosas. Puish, dens la sinhaletica deu castèth. Los bilhets d’entrada e los panèus d’informacion son redigits en francés, inglés e occitan. Que podetz imaginar çò que lo hèit de véder l’occitan escriut pòt suscitar coma curiositat e de questions de la part deu public. Enfin, la serada deu dissabte ei estada enriquida de cants pirenencs e lo bal gascon animat per Eths Autes a clavat un dia plan pleat. - Aqueth estiu ei estat marcat per la calorassa. Si ei estada afectada la venguda deu public per aqueth esveniment climatic ? S; C-V. : Las caumadas de la prima e la calorassa an avut un esfèit evident sus la frequentacion deu siti. Que constati qu’ei l’ensemble deu sector toristic qui ei estat tocat a grats divers. Per çò qui concerna lo hestau, qu’avem notat ua baisha leugèra de frequentacion per rapòrt a l’an passat. Totun, los visitors n’an pas esitat a bravar la calorassa e a aplaudir los benevòles qui eths, n’at desbrembiem pas, an evoluat pendent dus dias, en plen sorelh. - Qu’avetz avut, que credi, invitats de marca ? S; C-V. : En esfeit, lo President deu Conselh Generau, F. Fortassin, lo Vici-president, R. Marquie e lo Deputat de la circonscrpcion, H. Forgues, nos an hèit l’agradiva suspresa de vénguer au hestau. Après aver constatat l’avançada deus tribalhs de restauracion deu castèth e participat a un repèish conviviau, ne son pas estats los darrèrs a possar la conçoneta e a hèr quauques pas de dança. - Tà tornar suu casteth eth medish, lo public qu’a podut constatar que tribalhs son estats enterpres. Si navèras tranchas son previstas dens las annadas a vénguer ? S. C-V. : L’equipa deu castèth a enterpres ua campanha de restauracion importanta. La paret Nòrd/Est ei estada entegraument restaurada e lo camin de ronda serà lèu acabat sus aqueth tròç. Que balha ua navèra dimension au castèth e lo public non s’i ei pas enganat. Duas autas tranchas son previstas : le refeccion de la totalitat deu camin de ronda e la refeccion deu donjon. Puish, que prevedem d’acabar la vòuta deu donjon primitiu. La campahna de restauracion serà acabada en 2007, au moment deu centenari de l’aquisicion deu castèth per l’Escòla. Que’n torneram parlar ça’m par ! En aténder, ua pausa serà hèita en 2004 tà tornar constituir ua marja d’autòfinançament per la trancha seguenta. Que metem un punt d’aunor a finançar los tribalhs a mes de 50%. - Per acabar, quaus son los objectius de l’associacion tà las annadas a vénguer ? S. C-V. : Los projèctes son numerós. Dab la restauracion deu castèth, qu’envisatjam de’n hèr un haut lòc de cultura gascona. Qu’auram segurament l’aucasion de’n tornar parlar. Per çò qui concerna lo hestau medievau, qu’amassaram los benevòles e determinaram amassa lo programa de las hèstas a vénguer. Ei sonque mercès aus benevòles que tot ei possible. N’at diseram jàmes pro ! - S. Clos-Versaille,mercès de nos aver responut. S. C-V. : Era dab plaser.
Montaner
	- Sénher Lagahe adishatz. Qu’etz lo President de l’Association des Amis du Château de Montaner. Si podetz hèr nos ua presentacion d’aquesta associacion ? A. Lagahe : soi lo President de l’associacion desempuish lo mes de ger de 2003. Sinon èri dejà membre de l’associacion desempuish tres ans. L’associacion era medisha exista desempuish un vintenat d’annadas e a près la succession d’ua auta associacion nomada « Pierre et Vestige » qui a realisat las prumèras hornilhas sus lo casteth. Puish lo Conselh Generau de las Pireneas Atlantics qu’a près la seguida de l’associacion e a restaurat la lonquèra de la tor principau e tanben deus diferents solèrs d’aquesta. Puish l’associacion qu’a arrestat las suas activitats sus Montaner e la necessitat de crear ua navèra associacion s’ei hèit sentir. Atau ei vajuda l’Association des Amis du Château. Totun membres de Pierre et Vestige son demorats dens l’associacion navèra. Çò qui hè que pendent un detzenat d’annadas los Amics an avut pòc d’activitat deu hèit de l’esluenhament geografic deus sués membres. Aquesta annada ua navèra equipa dab personas deu vilatge ei arribada çò qui a permetut d’aver ua activitat mes seguida. E’s carga d’éster un relais deu Conselh Generau per l’organisacion de la hèsta medievau : l’associacion s’ei encargada de la realisacion d’aquesta hèsta suu terrenh. - Per çò qui concerna la hèsta medievau d’aqueth estiu, ei lo prumèr còp que s’organisa ua tau manifastacion suu castèth de Montaner. Quau ei estada la posicion de l’associacion vòsta cap ad aquesta hèsta ? A. Lagahe : en fèit lo Conselh Generau qu’a decidit d’organisar quauqu’arren sus Montaner pramor duas deus sués monuments èran dens l’incapacitat d’arcuelher aquesta annada manifestacions coma aquesta. L’associacion qu’a donc tornat préner lo programa previst peu Conselh Generau. Qu’avem près « la balle au bond ». Totun avem avut quauquas inquietudas cap au programa. Era clarament ambiciós tà ua prumèra annada. E puish la publicitat èra drin en retard a un moment dat. Totun la frequentacion ei estada ua bèra susprèsa : 2 200 personas son vengudas assistir a las animacions. L’operacion deverè estada equilibrada o pòc deficitària. Ei ua bona causa : atau lo Conselh Generau va prénguer consciéncia deu potenciau toristic de Montaner. E entà que non sia pas un huec de palha avem hèit participar totas las associacions deu villatge e tanben deu canton de Montaner. Esperam atau miar d’autes projèctes. - Doncas qu’esperatz tornar organisar ua tau manifestacion ? A. Lagahe : de segur ! - Per ua permèra lo programa èra ambiciós, mes totun nada referéncia n’èra hèita a la lenga gascona qui, totun, èra lenga « officiala » deu nostes paises ad aquesta epòca. Pensatz integrar espectacles en lenga nosta com se hè, per exemple, au castèth de Mauvezin ? A. Lagahe : lo castèth dèu hicar en abans ua istòria e ua lenga qui son desbrembadas per tròp de monde de nosta. Doncas l’integracion d’un espectacle de qui parla de la lenga gascona seré ua bona causa. Si personas son prèstas a perpausar quauqu’arren que cau que’s manifesten. Em obèrts a totas las perpausicions de partenariats. Nos cau tornar brembar au monde la loa istòria locau e tanben la lenga. - Quau son los vòstes objectius tà l’an a vier ? A. Lagahe : esperam poder nos i tornar. Avem bon esper a entener reclams qui arriban deu Conselh Generau. Avem doncas partenariats a lançar dab los autes castèths de qui hèn de talas manifestacions pr’amor qu’an ua experiéncia qui nos hè desfaut. Avem conciéncia que tot n’ei pas estat perfèit, sustot deu punt de vista de la comunicacion. Prevedem tanben d’espandir la hèsta aus autes monuments istorics de la comuna. Avem ua glèisa dab frescas medievaus, avem tanben un molin dab exposicion de vielhs utís… Serè domatge de non pas hicar en valor tot açò… - Per çò qui concerna la restauracion deu casteth ? A. Lagahe : lo monument ei adara classat, n’avem pas mes las competéncias tau restaurar. Totun nos podem plaçar com un « aiguillon » cap au Conselh Generau. Sabem qu’a projèctes coma ua taula d’orientacion e tanben intervencions sus la muralha sustot per ua mesa a las nòrmas de securitat, ne serà pas ua vertadèra restauracion. Ne i a doncas pas projèctes de restauracion a gràna escala. Mes avem bon esper. Totun l’associacion s’aucupa de rènder mes atractivas las pèças de la tor. I avem installat exposicions tà que lo public non aja pas sonque bricas a véder mes tanben causas sus l’istòria deu castèth. - Sénher Lagahe merci hèra d’aver responut a las nostas questions e que’vs desiram bona continuacion taus vòstes projèctes. A. Lagahe : èra dab plaser de qui ei responut a las vòstas questions.
Commemoracion
	Encontra dab la presidenta de l’Associacon deus Amics de Filadelfa de Ierda. - Dauna D. Sprunk-Pere adishatz. Qu’ètz la presidenta de l’Associacion deus Amics de Filadelfa de Ierda. E nos podetz presentar l’associacion vòsta. D. Sprunk-Pere : L’associacion deus Amics exista desempuish l’annada 1969. Que s’ei fixat per finalitat de hèr conéisher l’òbra de l’autora Filadelfa de Ierda. En aqueth sens avem, desempuish sheis ans, lançat ua jornada on mainats venguen a Ierda tà recitar poèmas. Mes pas sonque poèmas de Filadelfa, ei un dia de recitacion de poesias de poètas occitans. - Quin ei l’apelacion d’aqueth dia ? D. S-P. : L’avem aperat « Prèmi Filadelfa de Ierda d’Expression gasona ». - Lo 20 d’aost passat, l’associacion vòsta organisava un dia de sovier. En qué consisteish ? D. S-P. : Aquesta jornada deu 20 d’aost ei organisada desempuish l’annada 1969, doncas desempuish la crecion de l’associacion nosta. Ei un dia de comemoracion de la mort de Filadelfa. Lo programa n’ei, a pòc de causa, lo medish cada annada. Que començam per nos amassar a l’entorn de l’estatua de Filadelfa de qui ei a costat deus tèrmis de Banhèras de Bigòrra. (Ei estada erigida en 1962). Que hèm ua presentacion de la vita sua. Mainats recitan lo loés poèmas. Aquesta annada, un mainat deu Manhoac s’ei cargat d’ua recitacion. Era plan puishque Filadelfa a viscut dus ans en Manhoac. Puish que vam tau cimetéri despausar ua garba au pès de la sua tomba e recitam lo sue poèma « N’èm pas d’ací »; poèma dont lo títol ei escriut sus la tomba sua a la sua demanda. Après vam seguir la missa a la glèisa de Ierda. Au despart aquesta missa se debanava a Banhèras, mes soi arribada a la transferar a Ierda. Me semblava mes normau. Desempuish 1997, soi arribada tanben a obtenguer qu’aquesta missa sia dita integraument en bigordan. Desempuish tres ans tanben, que son los Plantagulhas d’Ibòs qui venguen cantar pendent la missa. Totun avem un problèma tà trobar curés capables de díser aquesta missa en bigordan. Son vielhs… Enfin, lo dia s’acaba per un aperitiu seguit d’un repèsih qu’aperam « Amassada ». - Si l’associacion vòsta a d’autes projèctes ? Òc. Mes que mancam de mejans. Avem lo projècte de hicada en grafia modèrna de las òbras de Filadelfa dab l’intencion de las reeditar. Qu’avem dejà editat un petit liberet en 1995 dab l’ajuda deu Conselh Generau. Aqueth liberet, bilinga, èra estat distribuit en totas las escòlas deu despartament tà her coneisher la sua òbra aus escolans.
Musica de nosta
	Coma cad’an, Radiò Paìs Bigòrra, organisava, lo 17 de julhet, lo sué bal deus Cogers a Banhèras de Bigòrra sus la Plaça J. Cabanis. Animat peu grope Trauca Sèga, qu’a amassat mes de 250 personas abituadas deus bals de la radiò mes tanben curistes, qui an, per l’occasion, podut descobrir la cultura nosta au travèrs de la dança. Lo bal s’ei acabat peu tiratge de la tòmbòla, on mès de 20 lòts son estats distribuits gràcia a l’aimable concors deus comerçants tarbés e banherés. Viradas cap a la cultura bretona, peu la loa tresau organisacion, las Rencontres de Bigorre n’an pas per autant desbrembat de hicar a l’aunor la cultura de nosta au travèrs la Toile Occitane. Intervista de R. Domec, president de las « Rencontres de Bigorre ». - Que s’ei debanada la tresau edicion de las « Rencontres de Bigorre ». Si podetz her-nos un istoric de la loa neishença ? Quau son los sués buts ?... R. Domec: las Rencontres de Bigorre son vajudas en 1999 d’ua iniciativa de l’Adouréenne e deus Chanteurs Pyrénéens de Tarba tà crear, cada dus ans, un esveniment de promocion de la cultura regionala e deus arts e tradicions popularis, notadament los cants, las danças e musicas tradicionaus.Per la seguida e davant lo succès de la prumèra edicion, qu’avem eslarguit las animacions a la setmana tota en combinant diversas accions culturalas e hestivas qui associan las e los qui vòlen plan i participar. A aqueth títol, l’annada 2003, dab la « Toile Occitane », las seradas musicalas, las conferéncias, los concerts e espectacles, constitua ça’m par la mes grana setmana d’animacions qu’avem organisat. Lo sué succès auprès deu gran public e lo sué impact mediatic nos incita a continuar dens aquesta via. Las « Rencontres de Bigorre » son uei lo dia inscriutas dens las animacions hòrtament sostengudas per la vila de Tarba e l’Ofici de Torisme, notadament, la darrèra setmana deu mes de julhet, las annadas imparas. - D’aubuas personas an podut taxar las « Rencontres » de folklòre dens lo sens negatiu deu termi. Qu’avetz a respóner ad aqueras personas ? R. D. : l’accion nosta ei publica, qu’acceptam dab plaser las felicitacions e las criticas dont tiram tots los ensenhaments utiles. Lo folklòre, qu’ei abans tot la coneishença d’ua civilisacion populària dab las suas tradicions, los sués usatges e las suas costumas, mes ei vertat que dens lo sué sens moderne qu’ei devengut pejoratiu e a còp dinc a la caricatura en aqueth domèni. L’accion nosta ei auta : que part de solidas recercas, de tribalhs istorics, de collectatge vertadèrs per presentar las tradicions nostas en la loa melhora expression de qualitat dab copa-cap de prodúser espectacles culturaus vivents, a còps dab mesas en scèna modèrnas, tà inscríver la tradicion dens la modernitat. Que cercam tanben dens las autas culturas regionaus aquestas expressions de qualitat qui hèn la cultura pregonda deus país. Si l’accion deus nostes pròpis gropes ei virada cap aus cants, danças e musicas tradicionaus, que nos estacam tanben a promòver la coneishença, la descobèrta e la promocion de la Bigòrra, dont la lenga occitana notadament. Diguns non tien la vertat, mes qu’aportam la nosta contribucion a l’arrajament de la cultura nosta e l’accion nosta nos sembla interessanta per çò qu’amia au gran public. - Deguens la vòsta manifestacion se debana, desempuish la seconda edicion, la « Toile Occitane ». En que consista ? R. D. : la « Toile Occitane » ei la dimension culturau de las « Rencontres de Bigorre ». La nosta desmarcha ei de perméter a mantuas associacions d’exposar las loas activitats, d’animar talhèrs e a quauquas personas qualificadas d’amuishar la Bigòrra en colors, que s’ageish de costumas tradicionaus, de pinturas, de fotografias, de paisatges, etc… Aquesta annada, qu’avem demandat a professors d’Istòria de balhar conferéncias sus subjèctes generau o precís e qu’avem invitat escrivans locaus, a còps bilingas, a vénguer presentar los loés obratges. L’originalitat de la « Toile Occitane », ei que ne’s debana pas tà un cercle barrat qui poderé èster pòc frequentat, mes que vien volentarament en plea vila de Tarba s’aubrir au gran public de passatge, vertat dab los aleàs inerents ad aquestas causidas, mes qu’assajam de rénder aqueth espaci autant attractiu que possible. Ei atau que cada ser, aquesta annada, las seradas de la « Toile Occitane », plaça Verdun, an conegut un gran succès popular dabans espectacles de danças o de concerts de musicas gasconas, irlandesas o mes modèrnas (Parpalhon). - Quaus son estats, tà vos, los moments hòrts d’aquesta « Toile Occitane » 2003 ? R. D. : l’espaci d’expausicion de la « Toile Occitane » èra dejà costumèr e los moments hòrts de l’annada de 2003 son estats las iniciativas d’arcuelh d’escrivans locaus (Le terroir se raconte) e las conferéncias d’Istòria, tanben las seradas de danças o musicaus. Si avem portat los nostes esfòrçs sus aquestas iniciativas, l’espaci d’expausicion nos a pareishut, au contrari, mensh animat pr’amor, au contrari de 2001, las associacions presentas n’an pas animat dab talhèrs o activitats dinamicas. Qu’avem assajat tanben de promòver las produccions de qualitat, coma la mongeta tarbesa qui hè partida de l’istòria nosta e de la cultura de Bigòrra, a travèrs la venguda de la Confrairia qui a plan volut promòver, e peu prumer còp a títol de persona morau, los gropes de l’Adouréenne e deus Chanteurs Pyrénéens de Tarba. - Quaus son las perspectivas per la « Toile Occitane » en 2005 ? R. D. : que comptam sus las nostas ideias, mes qu’arcuelhem dab plaser las d’autes partenaris, e notadament las de las associacions qui an dejà hèit un tròç de camin dab nosauts. Que cau renovelar, explorar d’autes orizons, tostemps per promòver la cultura regionau dens las suas melhoras expressions. L’espaci d’expausicion dèu èster animat, qu’i cau hèr vénguer monde e l’espaci de conferéncias nos pareish a continuar pr’amor los escrivans locaus son numerós e l’istòria a conéisher abondanta. Que saunegi de « Rencontres de Bigorre » on, shens nada ideia federativa, diversas associacions e organisators hicarén en comun las loas ideias tà realizar ua grana setmana tà promòver la nosta cultura regionau. Que deverem mes hicar en comun las nostas fòrças e los nostes saber hèr, en tot guardar las nostas especificitats e las nostas accions pròpias, mes en nos amassar a un moment dat sus un projècte comun. - L’edicion 2001 avè vist Nadau a’s prodúser, aquesta annada lo grop Tri Yann ei estat invitat sus l’empont deu Parc de las E xpausicions. N’èra pas ua jòga de hèr vénguer un grop breton au còr de la Bigòrra au maugrat de la sua notorietat ? R. D. : èra en esfeit ua jòga audaciosa, quan seré que peu budget considerable necessari a l’arcuelh de Tri Yann, mès que volèvam conéisher la Bretanha a travèrs la sua tradicion polifonica (concert coral de divés ser) e la musica celtica qui amassa en Bretanha horrèras considerablas e dont Tri Yann ei desempuish 30 ans un actor màger qui a sabut evoluar a partir d’un hons tradicionau, pòc a pòc modernisat qui hè plaça uei a creacions. La Bretanha nos balha en aqueth sens la direccion de qui aurem a prénguer, ei a díser evoluar e crear a partir de la tradicion. La notorietat de Tri Yann nos a permetut d’amassar un milier d’espectators, coma per Nadau en 2001. Era ua jòga e que nos i èm escajuts mercès a ua comunicacion intensa. Espectators son venguts de Tolosa, de Carcassona, de Bilbaò e de Barcelona tad aqueth concert. Las « Rencontres de Bigorre » ne son pas solament hèitas tà promòver la Bigòrra, mes tà hèr véder e arcuélher d’autas culturas regionaus. En tres edicions, qu’avem dejà arcuelhut formacions polifonicas e musicalas deu País Basco, de Corsèga, d’Uruguai e de Bretanha, e per la danças, qu’avem encontrat la Bavière, lo Limosin, la Navarra, la Bresse, la Carélie e l’Ukraine. Que volem Encontras obèrtas e eclecticas, forçadaments ricas de diversitat e de cultura. - Que’ns resèrva l’annada 2005 ? R. D. : Qu’avem encòra ua annada per reflechir pr’amor que cau ua annada de tribalh tà organisar ua tau manifestacion. Que cercam a eslargir lo noste partenariat, que volerem hèr dançar mes de monde, sus la plaça Verdun dab seradas tematicas diferentas, prèstas totun a interessar lo gran public. Tà la fin de la setmana, qu’avem quauquas pistas, mes d’autas vengueràn ça’m par. Per exemple, qu’èm interessats peu mistèri de las votz bulgaras e qu’aimarem tanben assajar la formula d’un sopar-espectacle dab un o mantuns grans balets de danças tradicionaus. Quin domatge que los balets occitans de Tolosa n’existien pas mes ! Perqué non pas perpausar la « Bigorre symphonique » on gropes de cantaires serén acompanhats en concert per un orquèstre hens la glèisa Sent Jan ? Qu’avem tanben contactes dab professionaus de l’espectacle qui an escriut paraulas e musicas d’ua comedia musicala sus la legenda de Pirena e que poderem presentar lo dissabte ser au Parc de las Exposicions. Me sembla qu’ua Bigòrra sinfonica sus cants tradicionaus o la creacion d’ua comedia musicala sus las tradicions de la Pireneas seré ua bèra afica. Qué’n pensatz ? Que serem alavetz un drin luenh deu qualificatiu pejoratiu « folklòre » que daubuns an emplegat a perpaus de las « Rencontres de Bigorre », n’ei pas vertat ? Aquò dit, las ideias personalas son ua causa, mès que podem avançar sonque mercès au concors e a la motivacion deus membres qui compausan los gropes e las associacions. Que heram donc çò que poderam, tostemps dab un maximum de qualitat e de sinceritat, tot a feit desinteressats, tau ben comun que representan per nosauts los arts e tradicions popularis dens l’expression de la loa mes beròia cara. Arts e tradicions qui s’ameritan d’anar deu terrador tà l’empont.
Hestau Pirèna, la Bigòrra a Rabastens
	Dus dias de reng P.B.O e Nosauts de Bigòrra qu’an portat l’animacion au borg qui arcuelh la dusau escòla bilinga e publica deu departament. Atau lo monde deu parçan que s’an podut familiarizar dab tota ua pièla d’elements de la cultura bigordana. Que son 1.500 los qui, sus dus dias, an cantat, dançat , participat a desbats o espiat los concerts. Los concerts qu’èran d’ua grana qualitat artistica e que podem èster fiers de contribuar au sostien e a la difusion d’aqueras musicas estremadas peus mediàs. Au moment deu desbat deu divés lo maire qu’a tornat afirmar lo sué interest tà la trasmission e l’usatge public de la lenga d’ací, e donc pres l’engatjament de perenisar lo siti bilinga de Rabastens. Disem tanben a quin punt la municipalitat a participat a l’escajuda d’aqueth hestau en méter a dispausicion tots los equipaments e las ressorças umanas de qui a podut. Au desbat deu dissabte Alain Bonnecarrère, President de la comunautat de comunas e delegat peu País Vath d’Ador, digó de qu’èra important de trabalhar sus las questions de l’identitat e de la lenga e ahortir los ligams dab los vesins pirenencs : Aran, Aragon. Las regentas de l’escòla an pres contact dab Parlem tà estudiar las possibilitat d’aubrir un cors tàus adultes a Rabastens. Lo comitat de la hèstas de Lacassanha que nos perpausa de’us aidar tà apitar ua jornada occitana. Laurent Abrate, moderator deu desbat creacion e patrimòni a lançat, conjuntament dab Pèir Lobèra, l’idea d’interpelar los politics e notadament los Conselhèrs Generaus entà aidar a la reconeishença de l’occitan coma lenga oficiaus aus jòcs olimpics d’ivèrn de 2006 dens las Valadas occitanas d’Italia. De tot aquò que torneram a parlar, vist que sortiràn los actes d’aqueth hestau Pirèna a l’autona. [F.B]