La Palanca n° 27
11au concors deu Conselh Generau : un aralhòu de joenè entau gascon
	Èra a l’ECLA d’Aurelhan de qui’s debanè, aquesta divès ser deu 7 de julhet, l’atribucion oficiau aus qui avèn prosejat o versificat en gascon suu tèmi de 2003 : « La vila ». Dabans l’escabòt de l’empont de l’auditorium hèit deu jurì de l’espròba, deu maire de la vila, deus representants e de l’encargat de mission deu Conselh Generau, los gradèrs èran con.hits de monde joens, deus lors mestes e pairs, de militants de la lenga occitana en quista d’espèr . Digun ne pareishè estar descevut de la serada entertalhada per ua pèça de teatre , la pèsta en gascon e adobada a la sauça modèrna, hèra plan jogada peus eslhèvas deu PrCapdetrey. Escribè’la, òc, mes pensà’la tanben ! Qu’esto, Conselhèr Generau en responsabilitat de la cultura, de qui avo l’aunor deu devís d’introduccion. En seguin de felecitar de qui an obrat per aqueste millesim « a ua recòlta abondosa e de qualitat de qui pròva lo potenciau de la lenga nosta », que soslinhè quin « èra hèra plan d’escríber lo gascon, mes qu’ei tanben hèra important de pensar hens la lenga en totas ocasions e per tot subjècte, aquò ei vitèc peu son aviener e lo noste ». Joens : ni vergonha, ni inibicion. Nosauts, generacion culturaument traumatisada per l’ideologia deu culte shens partatge per la lenga francesa qui nos fuc impausada, avem mau de creder possible s’afranquirè deus destrobles indusits qui son los nostes. Los observators de l’auditorium averan verificat qu’ei causa hèita, mercès a la generacion deus lors ensenhaires qui an hèit çò qui calè peus dar l’arsec comunicatiu de qui distillavan au micrò per legir los textes o mème cantar. Ua agilitat de las lengas per la lenga… Las necessitats economicas de nosta epòca, las influéncias deus escambis mediatics, lo comparè desavantatjos dab los nostes vesins europeans, an probable desdeificat la lenga francesa. Las aurelhas joenas d’aquesta serada an entenut sovent e shens a priòri ua varietat de sonoritats que los pairs n’avèn pas tirat profièit ; las lengas segueishen. Lo gascon a dejà quasi perdut las musicalitats de cada vilatge, avèva pres enter temps las tonalitats deu frances peus de qui l’aprenon de tard, sabem adara que lo de l’aviener sera prenhat de çò qui hè la vita modèrna : los escambis de tot escantilh. Adara, profieitat de la legidura ! Lo liber ei disponible entau public interessat au Conselh Generau, carrèra Gaston Manent a Tarba. I trobaratz los tèxtes a còp fantasistes o umoristics deus joens qui i saunelhèren ua vila pròpi e umana, o los condes e experients personaus mes classics deus de un atge madur vienuts autanplan de Baiona, de Plasença o tamben deu Coserans. Dinc’a l’an qui vien ça'm par per'n-i-aute tèmi deu Conselh Generau.. Miquèu de Camabracq
IEO federau : de la flor occitana a un director
	Ensenhaires nostes aprenen de tira aus eslhèves que « l’occitan ei ua flor dab mantuns petals drin desparièrs ». Aimarem que sia acabat lo temps on cadun a pòur de ua estandardisacion qui tirarè los shucs de qui nos hèn aimar flor e petal. Joan Morèu, 27 ans, lo tot navèth Director, nos a’c ditz « La comunicacion enter nosauts e un entenement plan concertit sus necessaris accions comunas pòden acaçar aqueras meshidenças, parasitarias per l’imatge de qui renviam ». N’avem volut saber mes sus quin senteish la soa mission deu pòste naveth de qui ei lo son. Ua hrèita de ligams. De fèit, la comunicacion hens l’IEÒ enter las estructuras despartamentaus, de las regions e federau mancan plan. Nosauts de Bigòrra per la darrèra A G federau demandè que siam avisats en temps de çò qui’s passava peu mensh en Conselh d’Administracion Federau. Los mejans mancan…o mancavan. Se ditz Joan Morèu « Dinqu’adara, i avèva ua anomalia, puish que las estructuras despartementaus an quasi totas un salariat e çò federau arren. La mia presencia permetera de tribalhar mielher enter nosauts permor le benevolat a limits, sustot per un territòri tan estenut ». Cap au Naveth Conselh de la Lenga. Dens la grana tradicion deu pariatge de qui revendicam nosta, l’IEÒ s’emplega de hargar l’utis qui manca fòrça per har autoritat sus punts e metòds desbatuts abans enterinacion. Lo punt, per J Morèu : « La decision per aqueth Conselh esto presa a Tarba per l’AG 2001, despuish segur avança a tot doç ; sera un deus men ròtles d’ac har pravar. Après ua amassada d’actors màgers de la cultura occtana lo 30 de noveme de 2002 a Besièrs, un projècte de navèth Conselh de la Lenga Occitana estó elaborat. La darrèra AG de l’IEO a Monteleimar los 3 e 4 de mai passat qu’ac acceptà. Aqueth conselh amassarà personas nomadas per l’IEO, las Universitats, Calandreta, Oc-BI, l’Educacion Nacionau, los Conselhs Regionaus, monde de l’espectacle, monde deus mediàs… De mei la DGLFLF (Delegacion Generau a la Lenga Francesa e a las Lengas de França) s’engatgè a sostiéner financierament aquera iniciativ. Que demora adara a tornar discutir aqueth projècte enter tots los partenaris concernits çò qui’s harà lo 26 d’agost a Nimes, au parat de l’Universitat Occitana d’Estiu. Un eretadge paisan per la lenga. Ei causa sabuda, lo mitan rurau a portat la lenga nosta pendent sègles ; d’anbuns disen per endarèrisme, d’autes en tota conciença de las soas valors e lo desbat n’ei pas trencat. Aquò rai, darrèrament, ei d’un eretadge de bens agricòls de qui esto beneficiari l’IEÒ federau. Es tròba a Forgues, pro proishi de Tolosa. Segon lo Director « I a 40 ectars dab un ostau principau, un ostalòt vielh e embants a gerir un còp defenit l’emplec de qui eus trobaram hens l’interèst de tots, coma especificat suu testament ; sera un deus men tribalhs tamben de dar ordi ad aquò ». Ac vesem, un prètzhèit de Director semblava de har necèra e inutil de desolà’s deu mau anar de las causas shens cercar solucions. Ei causa hèita e lo sièti de l’IEÒ federau on tribalha ei au II, carrèra Malcosinat, 31000 Tolosa. Telef/telec : O5 34 44 97 11 [M. de C.]
Qu'avem leguit : Istòria d'Aragon seguida e fin
	La formacion d’ua identitat pirenenca Los crestians liures que’s van refugiar dens las montanhas : Sobrarbe, Ribagorza, Aragon. Que i hèn fortalessas. Aquiu serà nomat, per l’Emperaire Carlemanha, lo prumèr Comte aragonés en 812. En efèit en 778 Carlemanha qu’assaja de prénguer Zaragoza. Qu’ei la derota. A la sua mort en 812, lo sué empèri entra en decadença. Qu’ei tot esmicalhat. Aragon qu’entra dens la movença de Navarra e de Pamplona. Qu’ei lo debut de l’organisacion de la resistença pirenenca. A la fin deu sègle Xau, lo Califat de Cordoba passa dens las mans de Almanzor qui torna prénguer las ostilitats cap aus rejaumes crestians. Qu’ei aquiu que lo Cid opèra au sué compte. Suu plan de la literatura, l’Aragon que serà donc lo lòc on se passan dus deus mes grans romans epics : « La cançon de Roland » e lo « Poema del Cid ». Lo prumèr rei d’Aragon que serà Ramiro 1er en 1035. Deu sué maridatge dab Ermesinda, hilha deu comte de Bigòrra, vagerà un hilh : lo futur rei d’Aragon Sancho Ramírez (« -ez » significa : hilh de.) ; Aqueste, en 1068 se’n va entà Roma tà’s hèr confirmar son títol de rei en escambi de l’acceptacion de la vassalitat au San Sièti. Qu’ei aquiu que pren las colors eraldicas papalas : arroi e jaune. Que restaca la Navarra a l’Aragon e pren coma capitala Jaca. Que hè bastir fortificacions (Loarre) e repren territòris (Alquezar notadament). Que’s moreish au sièti de Huesca en 1094. Lo sué hilh « Pedro 1er » que’u succeda. En 1104 que’s moreish. Lo sué frair qu’ei lo navèth rei Alfonso el Batallador . Aqueste que passerà tota la sua vita en batèstas. Lo sué saunei qu’èra préner Zaragoza. Administrativament que dòta los territòris conquistats de fòrs qui balhan drets e devers aus poblans. Qu’ei maridat a l’airetèra deu rejaume de « Castilla y Leon » en 1109. Que fondan vilas suu « Camino de Santiago ». Coma lo sué ajòu en 1064, que s’aliga dab senhors gascons tà hèr ua « cruzada » sus Zaragoza. En aquestes temps de l’amor cortés, deus cavalèrs e de las Daunas qu’èra l’oportunitat de ganhar tèrras, aur e aunors. Aquitans, Gascons (Comtes Gaston de Biarn e Centulle de Bigòrra lo sué frair,), Aragonés, Navarrés prenen Zaragoza en 1118. La comunautat musulmana que pòt demorar sus plaça. Que seràn aperats « mudejares ». Poblacions de capvath las Pireneas que son invitadas a s’installar. Alfonso el Batallador que’s moreish shens airetèr. Castilla, Navarra e Aragon que son desseparats. Son frair ei lo navèth rei. Que’s marida dab Inés de Poitou e Petronilha, la loa hilha, aireta,. Qu’ ei maridada en 1137 a l’atge d’1 an a Berenguer IV, Comte de Barcelona. Lo maridatge qu’ei consomat 14 ans après. Lo petit airetèr que serà Alfonso II : rei d’Aragon e comte de Barcelona, rei de Malhòrca, rei de Valencia, rei de Sicilia, rei de Cerdanha, marquís de Provença, senhor de Montpelher, duc d’Atènas. D’aqueth temps la monarquia francesa que’s torna compausar. Lo rei Enric II d’Anglatèrra teng tot lo costat occidentau de la França e vòu prénguer possession de París. Pedro II, el Catolico, successor e airetèr de Alfonso II despuish 1196 qu’ei senhor notadament de Biarn, Tolosa, Foix e Comenge. Que hè bastir glèisas d’estile romanic quan en França de capvath comença l’arquitectura d’estile gotic. En 1204 que va entà Roma e participa, en 1212 a la victòria militara de las Navas de Tolosa. L’annada 1213 que marca lo debut d’ua temporada navèra. Despuish 5 ans lo Papa predicava tà her ua crotzada en tèrra occitana pr’amor deus catars. Las tropas francesas qu’atacan lo mieidia dab hèra de violença. Pèir II (Pedro II) qu’organiza la contra-ataca dab los sués vassaus occitans. En 1213 qu’ei tuat a Muret per l’armada de Simon de Montfòrt. Que’s moreish en plear lo sué dever de proteccion coma at volèva lo còde feudau e d’aunor. La batèsta de Muret qu’ei un desastre per Aragon qui perd a totjamei la sua influença a capvath de las Pireneas. Jaime I qu’ei rei a 5 ans. Que serà eth tanben un conquistaire. En aqueth moment l’Islam que deu her fàcia au còp a las crotzadas en Tèrra Santa e a las invasions mongòlas. 1348 qu’ei l’annada d’ua terribla pèsta negra de qui tòca l’Euròpa tota. Qu’ei viscuda coma un cataclisme qui aurà un impacte sus las costumas, las arts e las mentalitats. Castilha e Aragon que s’opausan (guèrras de 1357 à 1369 puish de 1429 à 1435). En 1410 qu’ei la fin de la dinastia vajuda de Petronilha e deu Comte Ramon Berenguer IV. Un vòte que permet de sortir de la crisi de succession. Fernando de Trastamara, hilh deu rei Juan I de Castilha e de Leonòra d’Aragon (hilha de Pedro IV el Ceremonioso) pren la corona. En aqueths moments Zaragoza qu’ei la ua de las ciutats mes poderosas d’Euròpa. L’unificacion forçada Aqueth Fernando II, el catolico, que serà la un deus prumèrs rei a impausar ua fòrma autoritària au gobernament. Dinc adara los reis que « compausavan » dab las « Cortes ». Qu’èm a l’epòca de l’emergéncia deus Estats-Nacions e la monarquia que pren ua valor trascendenta. En 1479 Fernando que’s marida dab Isabel I de Castilha. A maugrat d’aquò, n’existeish pas encòra l’idea d’ua Espanha en tant qu’entitat unica. Cada rejaume qu’ei gerat distinctament. En 1492 Fernando que conquista Granada. Qu’ei la fin de Al-Andalus. Lo loé arrehilh que serà lo famós Carlos I, coronat en 1516 ( Carlos Quinto V en Alemanha). Entàd eth lo rejaume d’Aragon qu’ei petit dab 200.000 poblans. Que se’n desinteressa. L’Inquisicion que hè la sua aparicion (1482) après la sua experimentacion en tèrras occitanas. Qu’èra un instrument de contròtle sociau e religiós. Los Judius que son los prumèrs exiliats, çò qui pauserà problemas demografics. Que serà ad arron, lo torn deus mudéjares (los musulmans) . Enfin qu’ei la fin de la convivença entre musulmans e crestians, en 1610, dab l’exil de 70 000 moriscos (musulmans convertits au cristianisme). En aqueths moments arriban los protestants exiliats de França. Que vòlen escapar a las guèrras de religions. L’Aragon, donc, qu’a perdut la sua autonomia politica e dab era las libertats individuaus. Las Cortes de Aragón ne s’amassan pas mes. L’Aragon que travessa moments deus maishants : pèstas, bandolets, hamièra qui van provocar ua sus-enchèra au nivèu de la religiositat (processions, confrairias de penitents). Puish que seràn guèrras contra los francés e Loís XIV. En 1700 lo rejaume d’Espanhas que coneish un tèrra-trem : lo rei Carlos II que’s moreish shens descendéncia. Que i son dus pretendants : un Borbon, lo frair de Loís XIV e un Habsburg. Que se’n seguirà ua guèrra de succession qui va empraubesir encòra mes lo país. Lo navèth rei Felipe V, que suprima las institucions aragonesas e los Fòrs. A partir de 1707 que podem parlar d’Espanha. Comença alavetz un processús de castelhanisacion : leis e fonccionaris castelhans. L’opausicion que serà massacrada. Aragon dens lo temps « modèrnes » Las armadas de Napoleon aucupan Zaragoza de 1809 a 1813. En 1873 la Ièra Republica espanhòla ei proclamada avant la Restauracion deus Borbons l’an d’après. Ad aquera epòca comença l’industrialisacion de Zaragoza, l’expleitacion deu vin, la creacion en 1895 d’un jornau « Heraldo de Aragón » e tanben fondacion de bancas. En 1923 lo general Primo de Rivera, d’acòrd dab lo rei Alfonso XIII, arriba au poder après un còp d’estat. Los Republicans tornan au poder en 1931 per la via de l’escrutin. En heurèr 1936 lo « Frente Popular » (Republicans e esquèrra) que ganhan las eleccions. 4 mes après lo general Franco comença la guèrra civila. Qu’impausa la dictatura. Que’s moreish en 1975. En 1982 Aragon que torna trobar l’autonomia dens la Republica monarquica espanhòla. Que gauseish de l’ « Estatuto de Autonomia de Aragón ». [F.B.]