La Palanca n° 24
Editò
	Mercia aus redactors de La Palanca 24. Que nos anóncian bèth sarròt d’accions e nos invitan a reflexions sus l’anar deu monde e sus la construccion de l’avénguer. Que vos invitarèi uei suu camin de qui nos pòrta deu passat tà l’avénguer ; de iei a doman. Que voi créger que la civilisacion occitana, las suas valors e la sua istòria racontada ei portaira de sens, de repèris e d’avénguer. Alavetz, anar a l’encontra deu monde, los escotar, los her díser lo monde dens la loa lenga mairau ei ua desmarcha de qui vòu la pena. Que vos perpausam d’arribar au noste locau lo dives 7 de mars de 2003 tà 17 òras 30 tà participar au prumèr talhèr « collectatge patrimoniau ». Que nos amassaràm dus còp per mes. Aquiu que meteram en comun materiau tecnic e competenças umanas tà aidar los qui s’interessan a la lenga, la cultura, a l’istòria e a la memòria deu país a realizar collectas d‘informacions.
La libertat enviscada
	Qu'avèvi escriut aqueth texte i a tres ans tau naufragi de l'Erika, malurosament qu'ei tostemps d'actualitat com arren n'a cambiat ! Galiça, Asturias, Cantabrias, Euskadi e ara Gasconha son los dus pès e las duas mans dedens. Un ausèth de mar las patas e las alas presas dens ua gòma de petròli, ensajant de's liberar desesperament, lo bèc puntat de cap au cèu d'ara enlà perdut. Aquera imatge hòrta que'ns a tots esmavuts, plan segur que i a òmis que sofreishen e qui moreishen sus la planeta injustament e n'ei pas question deus oblidar e tanben que la perta de 100 000 ausèths, Martin pescaires, picòras, cravans shardinaires, calhoquetas, cornhaus, plomions, alaudas de mar, segond las darrèras estimacions, que serà dilhèu recuperada per la natura dens quauquas annadas, esperem shens disparicion d'espèças. Mès aquera imatge a çò que'm pareish qu'ei un simbèu mei hòrt que tots aqueths rasoaments, aqueth ausèth enviscat qu'ei nos autes medish, era nosta libertat atrapada dens las contradiccions d'ua societat hòra de contròtle. Que i a tota ua cadena de responsabilitat, los Estats que dan lo pabilhon de complaséncia, los armators shens escrupules. Las companhias petrolàrias, mès tanben, non pas au cap de la cadena mès a la debuta, los consomadors qu'ei a díser nos autes medish, qu'avem oblidat d'estar ciutadans deth mond, qu'ei mei que temps de revolucionar tot lo noste sistema de transpòrt e mei generaument de consomacion e produccion d'energia tà adoptar solucions generalisaderas a tota la planeta shens la destrusir. Entà parafrasar Boris Vian : S'il restait un oiseau Et une voiture Et moi seul dans le désert Avec l'oiseau et la chose Et si l'on disait choisis Que ferais-je; que ferais-je; Tout reprendre à son début Tous ces lourds secrets perdus Toute science abattue Si je laisse la machine Mais ses plumes sont si fines Et son cœur battrait si vite Que je garderais l'oiseau … Ara qu'ei encòra temps de causir la vita avant d’aver un desert. Francis Beigbeder
La bibliotèca de l’Escòla Gaston Fébus
	L’Escòla Gaston Fébus hica a la disposicion deu public la sua bibliotèca rica de mes de 1 500 obratges escriuts en francés e en occitan. La maja part d’aqueths obratges son ancians e tocan a la literatura occitana (poesia, teatre, assais, romans, etc.), a la lenga (diccionaris, gramaticas, etc.), a l’istòria, a la geografia e a l’etnologia. Que compren totas las produccions de l’Escòla Gaston Fébus e la colleccion complèta de la revista Reclams. La bibliotèca qu'ei situida au castèth de Mauvezin e obèrta aus estudiants, aus cercaires e au public. Los obratges son consultables unicament sus plaça. Sols los membres de l’Escòla Gaston Fébus pòden empruntar los obtrages.Obèrta tot dia : de 10 H 00 a 19 H 00, deu 15 d’abriu au 15 d’octobre de 13 H 30 a 17 H 30, deu 16 d’octobre au 14 d’abriu Rensenhaments au castèth de Mauvezin : 05 62 39 10 27
Monacas russas
	Que s’acabèc en un Auditorium d’Aurelhan pro plan garnit era virada d’amassadas deth « Gran Tarba » : ua seguida de « debats ciutadans » voluts peth Glavany e eths que dab eth mian era « Comunautat d’Aglomeracion ». Ensajem de veser aqui autra causa que era continuacion dera batalha dreta-esquèra, acceptem de considerar que s’ageish en efeit de desbater deth developament de Tarba e deras comunas entorn. E vertat que de bonas questions furen pausadas, que eth President en activitat responèc dab clartat, finessa, coma enà provar qu’après tot era dita « Aglomeracion » ei ua institucion deras democraticas e que respècta eth sièu principe de « specialitat », qu’ei a diser que no s’ocupa que de d’auguns domanis plan definits en acòrd dab totas eras municipalitats. Que son devenguts de mes en mes complèxes eths problèmes pausats peras daishas, peths transpòrts, o encara peth monde dit «deth viatge »… Enà tractar aqueras questions, entre autras, que podian eras comunas organisa’s en sindicats intercomunaus, SICTOM, associacions volontarias. Que s’auria tanplan podut pensar a declarar « países » en aplicacion deras leis Pasqua e Voynet que no demandan pas estructuras administrativas novèlas e pesucas. E ben non ! qu’avem en França un engeni unic, excepcionau, enà inventar novèlas fòrmas administrativas, e tanplan buròcraticas ! Que nos i entenem ! James no auràm pro d’institucions beròi imaginadas, dab doncas poders novèus, conselhs e burèus novèus, paperassas en seguint, etc…Aquò que’m fè pensar a aqueras « monacas russas », aqueras boètas de boès beròi pintradas que s’emboètan eras uas en erasautras en tot jogar ! Ara qu’avem doncas comuna, aglomeracion de comunas, departament, region, Estat, Euròpa… Entrar en un sindicat de comunas o en un « país » qu’ei un acte libre, entrar en ua « aglomeracion » coma era deth « Gran Tarba » qu’ei obeïr a ua lei qu’a semblat necessitada pera complexitat deths problèmes. Que i ganha era tecnocracia, solide !, mes no cresi pas que i ganhe era democracia ...comunala ! Qu’auràm ua « maquina a investir » deras bèras, doncas ua maquina a cuelher impòsts, que cau esperar que seràn plan emplegats…Mes se serà encoratjada era iniciativa « ciutadana » ? Qu’a dit totun eth Glavany soetar era manteneça e eth developament deras comunas ! E qu’a plan solinhat que era Aglomeracion seria « especialista » e non pas « generalista » s’avem plan comprés… Qu’ei aquò justament de mau creser : grana que serà era tentacion generalista ! Quin imaginar que un President d’Aglomeracion no sia tentat de devier coma un Supèrmaire ? A qui faram creser que s’acontentarà de tractar eras daishas e eths campaments de gents « deth viatge » ? D’aci un an, quan s’i tornaràn a ua virada de « debats ciutadans », be serà temps de fèr un debut de bilan d’aquera institucion novèla dont benlèu nos seriam poduts passar, s’èram mes capables de democracia e de solidaritat, e pas tant prèstes a admetter poders novèus, que pesaràn solide ! Miquèu Pujòl
Sinhalisacion bilinga
	Que hè ara dus ans que sortiscó eth Diccionari Toponimic deras Comuanas deras Hautas-Pireneas de Miquèu Grosclaude e Jean-Francés Le Nail. Ara seguida d'aqueth obratge, la lista oficiau deths noms occitans deras comunas deth departament qu'ei estada publicada peth Conselh Generau e enviada tà totas eras mairias. Ara, qu'aurem a passar ara fasa de realisacion dera sinhalisacion bilinga deras comunas, e eth Conselh Generau, qui a previst un procèssus d'ajuda interressant, que torna prepausar aquera possibilitat aras municipalitats ath travèrs deths Conselhèrs Generaus. Eth principi qu'ei simple : ua comuna qui's vòu apitar era sinhalisacion d'aglomeracion bilinga qu'a ua ajuda financiara departamentau de 35 %, sur l'envolòpa cantonau deth F.A.R. (Hons d'Amenatjament Rurau). La comanda (dab ua remesa) e la mesa en plaça deths panèus que pòden èster assegurats per la Direccion de l'Amenatjament e deras Rotas. Que cau saber qu'eth prètz d'un panèu que depend de sa talha e deth nombre de letras, mès ua mejana qu'ei der'òrdi de 300 EUR H.T. Que caleré donc ara que's lance ua dinamica sus eth departament entà qu’eras municipalitats e's deciden. Que serà tanben aths ciutadans de pausar era question e d'encoratjar eths eleguits locaus a mercar era nosta identitat occitana. B. Dubarry
Pòbles e cultura
	Que'm raperi d'ua discutida animada enter Miquèu Grosclaude e Ravier Xavier après lo long expausat hèra pedagogic deu regretat Miquèu sus la toponimia gascona a las rescontras d'Arrens en Julhet 2001. Qu'èi trobat dens la conclusion d'un navèth libe de Juan Arsuaga, sortit en noveme 2002 en Espanha "Los Aborigenes, La alimentación en la evolucion humana", ua responsa que hé lo punt sus aqueth desbat fondamentau de migracion de pòbles e de cultura. Las darrèras descobertas qu'an quasi clavat la discutida çò qu'ei sufisament rare tà èster sinhalat. Aquiu un estrèit tradusit deu castelhan. Francis Beigbeder "Pendent hèra de temps los arqueològs qu'explicavan tots los cambiaments que vedèvan dens los jaçs en tèrmi de migracions. A cada cultura corresponèva un pòble diferent (o mélhor, a l'invèrs), e donc on apareishèva los testimònis materiaus d'ua cultura se concludiva qu'èra vengut lo pòble que la produsiva. Las diferentas tipologias que los arqueològs creavan entà distinguir uns ensems de materiaus d'autes, corresponèvan, segond aquesta manèra d'interpretar l'Istòria, dab diferentas tipologias umanas : aqueth o aceth tipo de ceramica lo produsivan uns èstes umans dab aqueth o aceth tipo de crani. Puish se preferè dens l'arqueología lo modèle exactament contrari, aperat difusionista. Taus migracions de pòbles que viatjavan dab las soas culturas no aurè existit en realitat. Las gents d'ua region horen tostemps los medishs, o experimenteren pòcs de cambiaments ens l'istòria. En lòc de viatjar las personas (o los gènes, com se ditz adara) viatjaren las ideas, o en tots cas los gatges. Lo Neolitic serè atau sonque ua idea, qui serè adoptada a cada còp per mes de gents, dinc a vier pertot. Los caçadors e cuelhedors horen simplement sedusits per l'idea de produsir l'alimentacion, prumèr en partida, puish exclusivament. Quan lo modèle difusionista se convertí en quasi un dògma, vienón los estudis genetics de l'italian Luca Cavalli-Sforza e d'autes collègas. Estudian la mapa genetica enter lo Proche-Orient e los punts mes esluenhats d'Euròpa, com la peninsula Iberica (qu'ei a díser, un cambiament graduau de las frequéncias de gènes d'èst a oèst). A partir d'aquiu que’s dedusi que s'avia produsit un flux de gènes despuish lo Proche-Orient en totas las direccions o ditz d'un aute mòde, los pòbles neolitics s'avian expandits com resultat de l'explosion demografica que la revolucion economica avia produsida ens lo centre d'origine de l'agricultura e de l'eslhevatge. Aqueth modèle, que Cavalli-Sforza denomè demic (nom derivat de demos o poble en grèc) pareishèva correspóner plan dab los resultats de l'arqueologia. No deberé pensar, no obstant, en granas migracions de pòbles, mès en ua hèra lenta expansion de solament un quilomètre per an. L'expansion neolitica serè estada lenta, mès hèra constanta. E, plan segur, ua de las conclusions de l'estudi de Cavalli-Sforza e deus sons collaborators, hó que la zòna de lenga vasca se caracterizava per èster estada ua de las mensh afectadas per la neolatizacion. Açò no vòu pas díser, en absolut, que i'a ua grana diferéncia genetica enter los vascos e los autes, vist que tota l'Euròpa qu'es geneticament hèra omogèna, mès que en las Pireneas occidentaus la populacion demorè mes estremada que en aute lòcs (com prova la conservacion de la lenga), creant atau ua petita arrupa en un paisatge genetic hèra plan per alhors. Ens l'accidentat paisatge african ua tau arrupa passarè desapareishuda enter granas montanhas. Çò qui Cavalli-Sforza no podèva saber estudiant frequéncias de gènes qu'es de qué magnitud èra estat lo flux genetic despuish lo Proche-Orient dinc’a l'Euròpa. Mès ens las darrèras annadas qu'a estat possible de quantificar aquera quantitat de gènes utilizant l'ADN mitocondriau. Çò qu'a permetut de mesurar que la contribucion deu Proche-Orient no despassava pas lo quart deu totau."
Reaccion cap a Garba de Pròsa
	Que coneishetz tots eth Adrieu Lagarda, escrivan e òme d’accion, qu’a tant fèit pera lenga e era cultura occitanas, e tostemps sabut encoratjar e ajudar eths autes. Qu’èm uroses de publicar aci ua carta que’ns envia après aver leijut « Garba de Pròsa », dont vos avem parlat, e tostemps en venta ara adreça de « Nosauts de Bigòrra ». Que i figuran tèxtes de D. Gabarret, J. Setze, E. Bonneau, M. Pujòl. Aqui çò que respon A. Lagarda a M. Pujol que li avai ofèrt eth libe. " Car Miquèu, Acabi de legir la « Garba de Pròsa » e sabi pas cossi lausar l’iniciativa qu’a fait espelir aquel brave libròt, a l’encòp tèstimòni de vidas e tèstimòni de parlars autentics. Ai pesat tos tèxtes en coseranés que, aquò se sentis, t’i ès mes dedins al pus pregond. Mas tanben los autres… Mancam de libres atal, a portada de tot legeire que sap un pauc sa lenga. Cadun i pòt trobar siá son experiéncia, siá la de sos devancièrs - e a travèrs aquò l’èime del país. Compliments a totes los qu’an contribuit a una tala realisacion… Plan coralament, Andrieu » (lo 08/02/03)"
M. Malvy a Tarba
	Lo president de la region Mieidia Pirenea qu’èra en visita en Bigòrra au mes de ger. Lo temps d’ua serada qu’avè convidat los actors culturaus deu despartament a’u vénguer encontrar a Tarba. Que’n profieitava entà balhar aus participants los actes de la « Jornada Cultura en Region » qui’s tengó lo 31 de ger 2002.(actes disponibles au noste locau) A la legedura d’aqueths actes qu’aprenem : Lo punt de vist de M. Malvy qui anonça, en ger 2002, que lo desbat sus la decentralisacion no pòt deishar de costat la cultura. « La cultura qu’auré d’èster presenta au quotidian e pertot ». Que ditz que « la França ei un país completament esclerosat de qui arrefusa la refòrma ». « Que sortim d’un temps qui èra ua epòca fòrça centralisada dab un Estat omnipresent ». Que’s disèva prèst a assumar competénças navèras e a preparar las navèras estapas de la decentralisacion. Atau lo Conselh Regionau qu’a demandat un estudi-diagnostic au cabinet « Création ». Aqueth estudi qu’a permetut de pagerar las atentas e elaborar perpausicions d’orientacions navèras. Las prioritats que son la cultura entà tots e sus tot lo territòri. Lo sostien que va mes que tot a l’audiovisuau, teatre, musica, dança, espectacles vivants, arts plastics e patrimòni. Que son per exemples un centenat de hestaus qui son aidats, l’accent qu’ei portat tanben sus l’aida a la creacion. La Region que consacra 3% deu sué budget a la cultura (sia 17 millions d’euròs). Aqueras despensas que son decidadas per rapòrt ad ua logica d’objectius e notadament per convencions dab tau ou tau estructura. Adara que’s desgatjan 3 objectius principaus : - Contribuar a crear condicions d’ua auhèrta artistica e culturau de qualitat, - Agir particularament a destinacion deus joens, - Renforçar la professionalisacion deus actors culturaus. Los actes que’s persegueishen dab los desbats qui avón lòc aqueth dia dab esleguits, professionaus de la culturas e associatius. A la forra borra aquiu quauques reflexions : - Despossedats deu patrimòni istoric, que’u caleré rapatriar suus lòcs de la loa descobèrta.(p.26) - L’occitan que deu deishar ua plaça bèra au Catalan. (p.28) - Tolosa ne deu pas tornar prodúser lo modèle « Jacobin » parisenc. (idem) - Lo monde an besonh tanben ua cultura populària. (p.30) - Lo patrimòni scientific e tecnic qu’existeish en Mieidia Pireneas. (p.36) - Possibilitat de hèr inventaris deu patrimòni mobilier e immobilier dab la Drac. (p.40) - Un intervenaire ditz que cau pensar au contengut culturau de qui volem e de la faiçon de qui lo volem rénder accessible ( idea de « Pòle culturau). (p. 41) - Qué podem hèr en matièra de sinhalisacion francés/occitan ? (p.42) - Se i a possibilitat d’ua cadena regionau mercès au numeric ? (p50) Que cau formar monde tà l’audiovisuau. (p. 62) - Problema de la difusion occitana. (p. 55) - Responsa : la Region qu’aida lo Centre de Recherche Occitane et Méridionale. Que i a tanben ua convencion dab l’Institut d’Estudis Occitans. - Suggestion deu CREO de miar ua politica hòrta cap a l’ensenhament e notadament cap a las seccions bilingas e las escòlas primàrias. (p.65) - Se seré possible de formar los esleguits a la cultura e a las culturas ? (p. 70) - La professionalisacion deus actors culturaus qu’ei tanben ua question pausada. ( p. 72) - A notar ua intervencion anonima au moment deus renduts-comptes de qui torni picar : « … je suis le premier dans mon histoire familiale à avoir été francisé, mon père a appris le français à l’école et tous ceux qui m’ont précédé parlaient occitan. J’ignorais à 20 ans que c’était la langue des troubadours, que ce fut la première langue de l’Europe au XIIIè siècle, que ce fut la langue d’un prix Nobel de littérature en occitan de Provence et je trouve que ce déficit de culture et de mémoire est proprement scandaleux et quand on parle de culture en région, je ne peux pas concevoir un seul instant qu’on n’essaie pas de compenser ce déficit historique d’une façon ou d’une autre. … J’estime que la culture et la langue occitanes sont une composante incontournable de notre identité culturelle et qu’on ne peut en faire un enjeu politicien, je trouve que c’est minable, et il ne faut surtout pas s’amuser à ça car c’est vraiment un déni de culture permanent ». (p. 80) - Los parcs regionaus que vòlen jogar un ròtle dens la valorisacion de l’identitat. (p. 84) Un aute que ditz que nos cau emparar las creacions sus la civilisacion occitana. Las valors de la cultura occitana que son valors universaus que lo monde entièr deu conéisher. (p. 91) Qu’avem demandat au Sénher Malvy se podèvam pensar a formacions professionaus tàus actors culturaus tenguent compte de la civilisacion occitana. La sua responsa qu’ei tiò. Que cau demandar que sian metudas en plaça. Cada annada que i a un aperet a formacions professionaus. Per rapòrt au sostien de la cultura occitana qu’a brembat que la Region a multiplicat lo budget consacrat a l’occitan per 10. Uei qu’ei de 1 millions d’Euròs. Que sostenguen notadament lo C.R.O.M, las Calandretas e L’I.E.O per convencions. Entà clavar qu’èi a hornir que los actes de la jornada cultura en region que’s tenguèvan avant las eleccions suspresas d’abriu 2002. Lo gobernament actuau qu’a decidat que la region nosta estore region pilòta en matièra de cultura dens los plans de decentralisacion. Lo president qu’at a acceptat mes shens estrambòrd. Que dishó que ne crei pas brica lo gobernament quan aqueste afica la sua volentat de decentralisar. Alavetz la region e joguerà lo ròtle de qui poderé aver en tèrmis de prepausicions e iniciativas ? [F.B]