La Palanca n° 23
Editò
	Pirelengas 2 mila dius ! La primièira edicion del festenal Pirelengas foguèt l'an passat una capitada. S'i tornam donc ongan per aquesta edicion qu'esperam encara mai polida. Coma aquò es a ne venir la costuma, lo programa mescla de moments de gaug e de reflexion. Començarem per una conferéncia sus la toponimia coma mejan de balhar una visibilitat a la lenga. S'agís de mostrar, a partir d'experiéncias efectivas, cossí es possible, per aquel biais, de tornar metre lo monde en contacte amb la lenga de son país. D'iniciativas son a esperar dins aqueste sens. Lo segond moment fòrt serà un acamp bèl de las personas que vivon de la lenga e de la cultura occitanas dins lo nòstre departament. Aquò fa un cinquantenat d'emplecs a l'ora d'ara. Es donc possible de viure de l'occitan e i a encara de besonhs que son pas satisfaches. Mas de l'autre latz, d'unes d'aquestes emplecs son menaçats e ensajarem d'interpelar los politics presents aquí dessús. Serà alara ora de beure e de manjar acompanhats per la corala de Semeac qu'aprofecharà aqueste festenal per vos presentar lo sieu darrièr disc. Traparetz çai-sota totas las informacions per reservar lo vòstre repais. La jornada s'acabarà per una serada (qu'una lapalissada !) animada per la Familha Artús que nos balharà un concèrt de musica cosmotrad avant un bal saique mai trad que cosmo. Comptam donc sus vosautres per venir nombroses lo dissabte 23 de novembre a la Fièira Expausicion e tanben per far venir los vòstres amics e vesins. A vos veire !
FRAIRS UMANS…
	Article inspirat pera actualitat : un quatau « penjat » ara preson de Tarba, en un an... « Frères humains qui après nous vivez N’ayez les cœurs contre nous endurcis » Qu’ai aimat eths articles de Pierre Challier e dera « Nouvelle République » sus çò que’s passa ena preson de Tarba. Eth crit de Fançois Villon, evocat peth jornalista, que nos tòca uei mes que jàmes. Eths penjats dera rua Tenot no nos pòden cap deishar sense reaccion. Personalament, que fu quauques ans « intervenant » un còp per setmana en ua preson « centrala ». Que balhavi corses de francés-filosofia a condamnats a longas penas, que les preparava a un examen de nivèu bacalaureat, que les auria permetut, un còp liberats, de continuar estudis.D’auguns que venguian sustot per gost dera discussion o deras letras. E bons escolans qu’èran en generau, atentius, interessats. De bravas dissertacions que ponian d’auguns. E qu’aimavan eths libes, e que nos i botèrem amassa a demandar un melhor fonccionament dera bibliotèca. Jo qu’avia a ensenhar-les que tota societat a besonh de leis e d’un Dret. Eths, que d’auguns avian « tuat pair e mair », que’m responian : « monsieur, la différence n’est pas dans le respect de la loi et du Droit. Non ! il y a ceux qui se font attraper, comme nous, et puis ceux qui ne sont pas moins coupables mais vivent libres et même occupent les bonnes places, d’où ils nous condamnent ». Ren no i fasia, cap de demonstracion no valia, ara idealitat deth Dret qu’opausavan era realitat d’un mond on eths mes bandits no son pas forçament en preson. Coma ac ditz eth capitani Delas ena NR deth 5 de noveme, aqueth òdi dera societat que les sostenguia, qu’ac pensi tanben, les empachava benlèu de penja’s… Que podem amelhorar ça’m-par eras condicions de vida enas presons, que las cau amelhorar, mes eth fons deth problèm que demorarà : se nos poderam un dia passar de presons ? Que n’ei cap deman era vèlha, solide ! no’n prenem cap eth camin ! Alavetz, tornam escotar era « ballade » deth François Villon : « Frères humains qui après nous vivez, N’ayez les cœurs contre nous endurcis… » Miquèu Pujòl
Toponimia e visibilitat de la lenga
	Presentacion de la conferéncia deu hestenau Pirelengas Aquesta conferéncia miada per Fabrici Bernissan, Pèire Loubère, Francés Beigbeder e's perpausa d’entinoar ua reflexion sus la visibilitat de la lenga dens las Hautas-Pireneas en particular dab l'utilizacion de la toponimia. En efèit, la Conferéncia d'Arrens-Marsós tenguda en 2001 qui avèva amassat los mès grans especialistas de la toponimia pirenenca, a ensenhat tot lo saber apielat sus la question, que nos a semblat que non podèvam pas en demorar aquiu e que calèva ara concretizar aqueth saber en lo despartament noste. En tot prumèr mantuns projèctes jà realizats aulhors seran presentats : Champanha, Vath d'Aòsta, Rosselhon. Que permeteran d'evaluar mès plan las diversas realizacions possiblas. Puish los projèctes considerats dab lo partenariat public desirat, Conselh Generau, Parc Nacionau, Servici deu Cadastre, Comunas, Comunautats de comunas, País, seran tanben presentats e, que l'esperam, desbatuts dab lo public.
Las professions de l’Occitan dens las Hautas-Pireneas
	Presentacion deu forum deu hestenau Pirelengas A l'ora d'ara dins lo departament dels Pirenèus Hauts, un cinquantenat de personas vivon professionalament de l'occitan. Se repartisson mai que mai segon los mestièrs que seguisson : - ensenhament de primièr gras (escòlas Calandreta, seccions bilingas de l'ensenhament public, ensenhaires caminaires gerits per l'associacion Parlem) - ensenhament de segond gras (opcion occitan en collègis e licèus) - personals non ensenhaires de las Calandretas - animators culturals (Conselh General, mai d'una associacion) - artistas (musica...) Per comparason amb la situacion de i a dètz ans, es un progrès dels bèls. La primièira tòca d'aquesta taula redonda consistís donc a presentar aquestes desembocats que se son fach jorn e de mostrar aital als joves que se pòdon ganhar la vida mercés a la lenga e la cultura occitanas. Mas nos cal pas se contentar d'aquò. Se, pel moment, la part máger d'aquestes pòstes de trabalh son encara ligats al maine de l'ensenhament, de besonhs novèls son a aparéisser. De possibilitats de desvolopament semblan de se poder trapar notadament dins lo de la cultura, per exemple dins los medias (prensa, rádio...), l'edicion e la difusion, lo torisme... Un autre punch de la discutida serà donc d'explorar çò que demòra de far e de veire cossí procedir per trapar una responsa an aquestas demandas novèlas. Lo punch critic que volem abordar es que, pel moment, la part máger d'aquestes emplecs correspondon a de contractes ajudats per l'Estat e las collectivitats localas : emplecs-joves, CES... Creats pel govèrn passat, aquestes dispositius començan donc d'arribar al cap del lor cicle de cinc ans e lo govèrn novèl sembla pas de voler los perenizar prioritáriament. Aquò inquieta mai d'una associacion, pas solament occitana. Volèm donc interpelar los representants de las collectivitats localas, que la lei de decentralizacion novèla lor poiriá balhar mai de poders, per saber qu'una serà la lora politica per rapòrt an aquestes emplecs que jostenon tot un sector economic.
Los arregrets d'un republican vertadèr
	L'aute dia a Serras-Castèth dens lo Bearn que ho celebrat lo centenari de la mort d'Alexis Peiret. Lo son vilatge qu'a volut se sovier deu son enfant prodig partit en Argentina tà devier un personatge immense. En efèit aqueth bearnes que ho dens aqueth país navèth un òmi hèra dinamic : jornalista, fondà "El Rio de la Plata" e ho cap-redactor de "El Nacional Argentino", fondator de la Colonia de San Jose, escrivan engatjat, cargat de la Catedra de Francés a l'Universitat de Buenos Aires e d'Istòria au Collegi Nacional de Uruguay, fin finala que ho nomat Inspector Generau de Terras e Colonias de la Republica. Mes tà nosautes que cau saber qu'après los sons estudis au liceu rejau de Pau puix a la Sorbona, tot joen que ho un partisan actiu de la Segonda Republica dab lo son amic Navarròt (deputat d'Auloron). Lo còp d'Estat de Loís Napoleon Bonaparte l'obligà a partir, refugiat politic en Argentina, e òc ad aquera epòca las ideas republicanas qu'èran incompatiblas dab Napoleon. En 1870 que proposà ua Constitucion tà la Republica Francesa pramor qu'èra en colèra contra Thiers qui eth èra tà ua monarquia contitucionau, fin finala comisionat peu son país d'adopcion tà l'Exposicion Universau de Paris en 1899 que'n profità tà participar a la fondacion de l'Internacionala Socialista. Tot aquerò tà campar l'òmi politic, republican, democrate, progressista mes tanben poèta en lenga nosta. Qu'èra en contacte dab los òmis deu Bearn interessats a la lenga : Hatolet, Masura, Vinhancort, Batalher, Labòrda, Lespi. Lo son amic politic Navarròt que pensava "que caleva har virar au profieit de las ideas popularas la coneixença d'aquera lenga". Eth qu'èra sceptic sus las possibilitats de sauvar la lenga mes totun qu'èra atentiu a çò qui's passava en França dab la renaixença autorn de Mistral, Aubanel, Romanilha. Los "Contes Biarnés" editats en Buenos Aires hon dedicats per la prumèra edicion (1870) a Navarròt per la seconda (1890) aus defensors de la lenga d'Oc e deu Catalan. Dens l'abans-dízer d'aquèth libe que da lo son punt de vista sus la question : "Que'm sii permetut un arregret qu'om trobara paradoxau. Qu'ei faishós au punt de vista filologic, literari, estetic, que la victòria deu Nòrd sus lo Mieidia agi entreinat la disparicion violenta de la lenga d'òc. La des•heita deus Albigés hó ua calamitat per la literatura. La lenga francesa qu'ei pòc poetica; qu'èra encuèra barbara au sègle XIII quan la lenga d'òc èra en plea hlorizon. Los nostes trobadors meridionaus hon los mèstes deus grans poètas italians Dante e Petrarque. Nad dobte, si om lo ho dat de víver la lor lenga qu'avón produzit ua literatura autant rica autant bèra com aquera que los segles seguints an vist espandir au delà deus monts, au lòc d'aquò que nos a calut aténer centenats d'annadas que nostes conquistadors avón hicat quauque ordi dens la lor sintaxi e desembornalhat lo caòs deu lo lor idioma shord e monotòne per aver lo dret de cantar dens ua lenga apraubida, pòc numerosa, rebèlle au lirisme e d'ua melodia contestabla. Més qu'èra escrit shens dobte dens lo libe de las destinadas, dens los dessenhs impenetrables de la providéncia; qu'ei tròp tard tà protestar. Jansemin, lo gran poèta Jansemin que i a perdut tot lo son latin, que vòu dízer tot lo son gascon. Après tot, la poesia n'ei dilhèu que lo lengatge deus pòbles enfants, lo prumer mequejatge de las nacions. La rima a plan la considerar n'ei qu'ua puerilitat, e's pòt concéber qu'un òme seriós perde lo son temps a cercar assonància rebèlle ? si ua pensada ei bèra per era medixa perque l'embarrar dens un encastre dificile, dens aqueth lièit de Procuste qu'aperam vèrs ? Perque aquera recerca musicala que nòze sovent a la manifestacion de las ideas. Si nos plaçam d'aqueste punt de vista, si consideram atau la marcha de l'esperit uman, qu'esprovam mensh d'arregrets de l'extinccion prematurada d'ua lenga qui s'anonciava dab tant d'esclat, expression precòça d'ua civilizacion que ho bruscament escanada per l'intolerància catolica ajudada per la barbaria septentrionau. - e que rendem tota la sua admiracion ad aquera auta lenga, clara, correcta, precisa, analitica, enemiga de l'enfasi e de l'anfibiologia, sopla com l'acèr, perçanta com l'espada, irresistibla com lo pericle, qui a rendut tan de gran servicis a la causa deu progrès e qui sembla dens la nosta epòca moderna la messatgèra priviligiada de l'esperit uman, a la lenga de Rabelais, de Montaigne, de Pascal, de Voltaire, de Montesquieu, de Buffon, de Mirabeau, de Paul-Louis Courier e de tan d'autes prosators incomparables." Que tròbi, a maugrat deu son pessimisma, que i'a en gèrmi dens los sons arregrets e dens la soa concepcion democratica de la Republica dus elements importants tà despassar lo paradòxe aparent en respectar la diversitat culturau dens ua republica moderna. Mes plan segur dab las tradicions deu noste país que coneixem encuèra com eth la tension entre realisme e utopia sus aqueth subjecte e la situacion de la nosta lenga qui no pòt ni morir ni víver. Beigbeder Francis
Semiac-en-Bigòrra : L’enveja de cantar.
	Que hè un beròi quart de sègle que la corala de Semiac segueish son camin e existeish tau com ei. Un grope d’un dotzenat d’òmes, dab cançons tradicionaus e sustot adaptacions gasconas de cantaires deu monde, qui pòrta la lenga d’ací e l’umanisme de pertot, atau que’s pòt presentar aqueth escabòt atipic. S’an volut titolar “ L’enveja de cantar ” lo lor premèr CD, qui amassa la produccion màger deu grope, qu’ei pr’amor que la mes grana caracteristica loa ei plan l’amistat e lo plaser de cantar amassar. Que s’a a hornir tanben ad aqueth portrèit l’umilitat d’ua formacion capabla de pojar sus emponts deus mes renomats (sola o en acompanhament de Nadau), mès qui trobaratz tanben casi anomima e autant a l’aise en ua sala de hèstas de vilatjòt. “ L’enveja de cantar ” qu’ei un CD de grana qualitat de cantar. Qu’ei tanben ua causida de cançons qui hèn paréisher la fòrça que pòt aver la nosta lenga quan parla d’umanitat. Lluís Llach, Gilles Vigneaut, Claudi Martí, Labordeta, Miquèu Baris que son los inspirators màgers de cants tostemps adaptats e personalisats per “ Semiac-en Bigòrra ”. Lo grope “ Semiac-en-Bigòrra ” qu’animarà lo fin de vrèspe deu hestenau Pirelengas lo 23 de noveme a Tarba. No’us manquetz pas, e non manquetz pas de crompà’us lo CD ! De comendar a Nosauts de Bigòrra. Bernat Dubarry