La Palanca n° 22
Editò
	La rentrada ei passada que sia taus mainats o taus adultes. . L’actualitat ei donc rica. Lo vedem plan en çò de Nosauts de Bigòrra. Lo sector edicion ei en plea esberbeludenta. Numeros projèctes son en trin de veder lo dia que sia estudis (sociologics o toponimics) o romans (taus mainats de 9 a 12 ans). Totun un esveAniment mager. Com l’an passat vam organisar lo hestenau Pirelengas com en podetz veder ua presentacion en la madeisha pagina. Com l’an passat que’s vòu ua veirina de ç ò qui’s her en occitan. Atau son previstas duas conferencias : l’ua sus la toponimia, l’auta ua encontra deus professionaus de l’occitan. Deu costat de l’animacion musicala la Familha Artús assegurarà un concert seguit d’un bal gascon. Aquesta familha ei un grop de musica qui practica ua musica actuau en ligason dab la cultura gascona. Nos podem donc atener a un concert de qualitat e vos i esperam numeros. Actualitat rica tanben tà La Palanca au vist deus articles d’aqueth numerò. Si parla de la volentat de decentralisacion culturala deu govern actuau autant que de sortidas musicalas. Un punt totun a hicar en relhèu la reaccion de C. Miqueu a un article de M. Dantin pareishut en La Planca 21 deu mes de junh. Bona lectura a tots e au mes de noveme.
La visibilitat occitana 2002, ua question d’obertura
	Que pensam a Nosauts de Bigòrra qu’avem a trabalhar tà rénder mes visiblas las accions autorn l’occitan e balhar ua normalitat a la lenga, la rénder publica. Aquera visibilitat que’s pòt arretrobar dens la sinhalisacion, dens l’apropriment de la toponimia, coma at hèn a la vila de Sèta en region Lengadòc-Rosselhon. Sèta qui revendica la sua occitanitat per las carrèras coma se revendica coma estant la vila de Brassens. Aquera vila devenguda toristica que’s sap sauvar la sua identitat e lo sué caractèr qui deu còp generan encòra mes d’atrèits entàu monde deu país e tàus autes tanben. Adara passem a la pratica. Lo hestau Pirelengas que’s vòu un moment, en Bigòrra, entà sensibilizar lo monde sus las culturas e las lengas e tanben tà hèr comunicacion cap tàd un public large. Que vos perpausaram enguan entà l’edicion 2002 un encontre deus professionaus qui trabalhan a la valorizacion, devath totas las fòrmas possiblas, de l’Occitan suu despartament de las Hautas-Pireneas. Que serà entàus participants qui soetam numerós e entàu public un moment d’escambi, lhèu de projeccion. Que volem tanben mediatizar aqueth encontre entà assabentar lo monde e sustot los joens de l’existença de mestièrs ligats a la lenga occitana e lhèu los incitar a’s formar. Qu’esperam las vòstas reaccions entà aprestar de coma cau aqueth forum. F. Bernissan
Trobadors a Mauvezin
	Qu’èm un centenat de benevòles amassats ath pé deth castèth e qu’escotam eras darrèras recomandacions deth Jan-Loïs Cabarrou, eth ordonator en prumèr. Qu’avem d’éster prèstes en fin de vrespada a tornar fér viver e entener eths trobadors devant eras muralhas deth Gaston Fèbus que tant beròi daunejan eras Baronias tot entorn. « Dans une heure, il faudra être là, bien présents ! Dites-vous que vous n’êtes plus vous-mêmes ! Vous n’avez plus de montre ni de lunettes, ni de cigarettes, ni de chewing-gum, vous oubliez qui vous êtes, ça vaut la peine, non ? » Eth discors qu’a portat, e, sus eth truc de sieis oras deth ser, que nos lançam, pelerins, cantaires, diseires, mestierans, païsans, femnas, òmes, mainats e tanplan era vaca, eths ases e eras crabas deth Milou. Cadun que sap quan ocupar eth empont e eth espaci entorn. Musicas, cantas, votzes, que s’i fèn a cobrir eth vent que bufa e broneish ena « sonò » e era ploja qu’ac vòu tot negar en aquesta dimenjada d’aost. Arren no sembla poder empachar de fér entener eth crit d’ua civilisacion magnifica e dejà miaçada, era deth Atge Miejancièr, vist a travèrs eths poètas deth temps. Monde vengut tot eth dia, e eths dus dias, dissabte e dimentge, de pertot, que sofreish sus eths bancs, mes que volerà duscas ara fin éster solidari e urós. Eth bal gascon e eth fuec d’artifici que seran era recompensa d’aquesta nueit mes pas tant coma era fiertat e eth bonur d’aver tengut bon ena adversitat. Eth dissabte ser, un arcolin coma se’n vei pòc, d’ua perfeccion surnaturala, que naishèc dera vath e amantèc eth païs d’ua esplandor coma venguda d’alhurs: que i vòli veser, d’ua faiçon un chic mainadèra benlèu, eth signe qu’eth trobadors no son pas morts encara ! Miquèu Pujòl
Decentralisacion culturala : ua navèra politica de l’Estat ?
	A la debuta deu mes d’aost lo ministre de la Cultura, J.J. Aillagon, e lo president de la region Meidia-Pireneas, M. Malvy, e’s son encontrat tà parlar de la mesa en plaça d’ua politica de regionalisacion en matèria de cultura. Desempuish 2001, la region Meidia-Pireneas apresta un protòcòl de decentralisacion tà que sia realisat en devath de la sua jurdiccion, e non en devath de la de l’Estat, l’inventari deu sue patrimòni culturau. S’ei donc vista perpausat un elarguiment d’aquesta experiença a l’ensemble de la cultura. En transferar la sua competencia l’Estat non deisha pas càger la sua accion mes en cambia lo sens. Que vòu favorisar ua melhora organisacion deu terrenh e en receber suggestions. Un comitat de pilòtatge va éster hicat en plaça e serà compausat d’esleguits regionaus e despartementaus, de representants de vilas e país, de membres d’associacions las mes importantas e d’acturs culturaus regionaus. Que deverè apitar un estat deus lòcs e balhar ideias sus l’atribucion de las competenças navèras a la region mes tanben a las autas collectivitats territoriaus. Solament nos podem pausar la question deus mejans financiers. Question non abordada au mes d’aost mes qui lo serà, lhèu, a la fin deu mes de seteme a Tolosa quan lo ministre de la Cultura i venguerà. Nos podem tanben pausar la question de la plaça que prenguerà la cultura occitana e tanben los sues repesentants. L’IEO, com associacion cultura occitana au nivèu deus sues representants regionaus, i deverè prener ua plaça, en tot cas au mien avis. Ua peita obèrtura se her sentir, la podem pas deishar passar. Enfin, cau esperar que non sia pas encòra un assaj non tranformat de la part de l’Estat com l’avem vist fòràças còps… A seguir donc. C. D.
Vic : Hrèita e dòu de la Calandreta
	« Miquèu Dantin, Je lis toujours avec intérêt La Palanca. J’ai noté dans le dernier numéro votre mise en cause de la municipalité vicquoise. Je vous invite à vous rapprocher de Guy Cassagnet qui vous donnera des informations objectives sur ce dossier. Je laisse à votre appréciation, après ce constat, l’utilité d’une mise au point dans un prochain numéro. Bien à vous. Claude Miqueu. » Ambigüitats… Açò ei lo texte sancèr enviat per Sénher Claude Miqueu, maire de Vic e Conselhèr Generau, a La Palanca paüc de temps après la publicacion deu numerò 21 de Junh. Hè dus mès, La Palanca l’i escribo per lo demandar ua responsa mes clara d’aquera posicion. Per jo, i vei ua ambigüitat : lo maire de Vic tròba que lo texte publicat pòrta prejudicia a la soa municipalitat donques òm pòt pensar qu’a los elements per clarifiar las causas eth mèma. Labetz, perque èm renvia de cap a Guy Cassagnet, un temps President de la Calandreta, mes pas Conselhèr Municipau de Vic ? Riscs de l’interpretacion interliguistica. L’articla de La Palanca èra en occitan, la remarca ei en francès ; òm pòt pensar que los legidors ne mestrejan pas tostemps com a’c creserem, o com a’c volerem, la lèngua mairana. I a beth temps que « l’Education Nationale » a comprès l’utilitat de la mestresa de l’escritura per esvitar las maucomprenesons, no serè qu’entaus documents oficiaus… La nosta lengua ei vertadèrament en tau desanada de qui seram lèu obligats d’escríver en bilingüe per esvitar los quid-pro-còs o tot simplament interessar lo mond aus nostes ahars. Qu’ei aquera obligacion de qui perpauserèi a un moviment politic occitan enqüera a vàder. « L’ahar » Precisi entaus legidors que l’article « en cause » ei pareiscut en Junh de 2002, drin avant lo 1er torn de las legislativas. Brembi que m’i presentavi, per Regions et Peuples Solidaires. Partit occitan, en Bearn ; l’article ei tot prenhat d’aquera causa particulara particulara on expausavi lo men caminament militant e los eishebucs de qui m’amian de cap tà la politica per enqüera avançar lo combat. « La mort de l’escòla (Calandreta de Vic) n’ei pas arribada d’un tròp de sostieng municipau a maugrat de l’eroisme de pairs d’eslhèves per temptar de la har víver ». Pensi que la majoritat deus occitanò-parlants sabèn qu’aqueras faiçons de formular las causas van plan mei ençò que ua traduccion literau. Ei aquiu la fauta ? « Circonvolutions » o « ric e rac * » ? En Gasconha, en Aragon, trobam ua tradicion deu parlar dirèct, shens cutorns. Noste mitam rurau ei plen de monde de qui’s hèn un aunor, un dever, « d’anar díser cap a cap las causas ». Ei causit formulacions intermediaris qui pòrtan tot l’amarum deus perdents shens totun blocar la situacion per un aviener occitan de qui pensi possible. « Ni haine, ni oubli » com ditz la formula coneguda qui a permetut de bastir l’Euròpa suu desastre Francò-Alemand. Las municipalitats, a’c sabem, n’an nada obligacion legau per las escòlas Calandretas qui sont consideradas com deu maine de l’Educacion Privada. Enter lei e dever morau La sensibilizacion deus Conselhèrs Municipaus ei, en generau, autant maishanta que la de la poblacion sus aqueths problèms de lenga mairana e de cultura d’aquera traca. Vòu pas díser per aquò que las loas reaccions sian forçadament negativas. Lo maire de Rabastens a hortì, lo dia de l’inauguracion de la nosta Calandreta de Vic, qu’eth èra favorable hèra per la lenga aquera. Quauques mès après, ua classa bilingüe estó duberta a Rabastens, a 8 Km caboan de Vic. Per çò de la municipalitat de Vic, vedem que las causas poden evoluir puish qu’après ua permèra deliberacion negativa, l’explic de Guy Cassagnet per çò qui ei de la sensibilizacion a l’occitan per « Palem ! », hasó arrepè en acceptar. Mercès a un article de Senhora Pommès dens la Republique qui hasó pagerar la pregondor de l’inhorencia de mantuns Conselhèrs dens las capacitats de l’occitan d’adaptà’s aus temps modèrns. Ni « mise en cause », ni batsarra estèrla « Mise en cause » : aqueth termi juridic a hèra evoluit puish qu’ei autant plan emplegat adara per narrejar un accident de la circulacion que pèus politics per arcastar los qui ne sont pas d’un avis. « Mettre en cause : citer une personne dans un procès, accuser, incriminer, dit le Larousse ». Non, arren de tot aquò, Sénher Miqueu. Soi tanben elegit municipau, èm de un adge, èm vaduts tots dus deu maine paisan, e totun vertat avèm vistas deparièras sus l’evolucion de la societat, suu sens a dar au mot « progrès » quand no s’aparia pas dab ua valor de qui n’a nada valor mercanda : l’umanisme, lo qui prend en compte las aspiracions pregondas com la de transmeter nosta civilisacion. Miquèu Dantin
« ARRANCA-ME », eth novèu CD d’Eric Fraj
	Que comença d’èster coneishut en Bigòrra tanben aqueth cantaire que sera un còp de mes invitat eth 28 de novème pera « Pena Andalosa » a Semeac, on nos farà descobrir eth sièu novèu CD, « Arranca-me ». Arribat uei a ua plea maturitat, eth Eric, qu’entenè a cantar peth prumèr còp mes de trente ans a, que nos dà aqui ua demonstracion deras bèras ena interpretacion de tèxtes tostemps causits dab ua bèra rigor. Mes que tot, qu’aimam ua votz que no a ren perdut dera sièva virila calor e mes plan mestrejada que jàmes, que’s sap afortir o adocir cò que cau quan cau. Ua votz aci coma retenguda, que bailina eths mots, que les deisha era sièva carga d’emocion virada en-dedens. Verta que s’ei definitavament eslenhuat eth temps dera illusion lirica. N’ei cap per asard qu’ei eth darrèr mot eth dera « talvèra » de Boudou : « Cal segre l’orieira, lo cròs del valat »… Qu’ei aquera votz tot just solinhada a bèths còps pera plojòta doça dera de Auròra, era companha discrèta qu’òm enten pr’aquò bravament soleta en « Petite reine ». Que li deisha eth francés eth Eric, eth que s’i fè enas tres autas lengas sièvas, occitan, catalan e castelhan, en cadua dab eth madeish bonur, era madeisha precision d’elocucion, ua parèlha entrada en amna de cadua que cresi : impossible de diser qu’aja era ua o era auta ua plaça mes naturala en còr e ena pensada deth artisite. Se fèm eths comptes, que trobaram, vertat ! Cinq tèxtes en lenga d’òc sus eths tretze deth CD, tres per començar, dus per acabar, mes eth còr prigond que pòt èster tanplan en eths tèxtes deth miei, eths poèmes deras tèrras d’Espanha, que saben diser eth Universau en tot estar populars. Eric Fraj qu’ei vertadierament un joglaire complèt deras lengas deths dus costats deth noste calhau pirinenc, e aquò que li vié autant deras sièvas raïces coma deth trebalh de tota ua vida. Joglaire benlèu mes que trobaire, aquò sia dit sense ren diminuar, pr’amor que en aqueste CD que trobam tres tèxtes deth autor, e pueish adaptacions de tèxtes d’escrivans occitans (Jean Boudou, Robert Martí, André Dupré), franceses (Rutebeuf, Felix Leclerc adaptats ath catalan !), castelhans. Que nos balha atau eth plaser sense mesura d’escotar en tres lengas diferentas paraulas poeticas que’s vòlen encòp pregondas e simplas : eth amarum d’un Boudou (escriver Boudou e non pas Bodon, que’n son d’acòrd !), eth planh d’un Rutebeuf, ua parèlha tonalitat meslèu melancolica que cresi en eths tèxtes espanhòus, dab eth resson d’aqueth aire popular de Mallocar que ditz e tornar diser « Ai, que de gotas de suor ! ». « Arranca-me lemal », ça crida eth trobaire, « Probe de jo » ça crida encara eth Rutebeuf continuat per Leo Ferré… e « les rêves grincent sur un vieux quai », s’acaba era « petite reine petite sirène » ! Solide que s’enten en aqueras melodias tot eth tristèr, tot eth mau de viver d’un que dejà volèc « Subreviver » e pensèc èster arribat « In-extremis », mes que un còp de mes, peth noste bonur, encanta era dolor en cantant-la, e nos acompanharà un chic mes luenh, sus era « talvèra »… Que vòli diser per acabar que n’an cap d’a refusar eths gascons qu’èm de dentrar en un univèrs on eth gascon s’enten solament en sonet d’André Dupré : qu’ei un deths meritis deth Eric Fraj de fèr ua garba fòrta de lengas cosias, amigas, on nos reconeishem deseguit. M.P.