La Palanca n° 20
Editò
	Per Nosauts de Bigòrra, l'eveniment máger d'aquestes dos meses que venon es l'Amassada Generala de l'Institut d'Estudis Occitans que se debanarà a Tarba los 8 e 9 de mai. Serà per Nosauts de far conéisser l'IEO en Bigòrra e Bigòrra dins l'IEO. Rapelam, en efièch, que l'IEO acampa mai de 1500 sòcis dins un trentenat de seccions departamentalas sus tot lo territòri d'Occitania e que, demest aquestas seccions departamentalas, Nosauts de Bigòrra sèm la dels Pirenèus Nauts. Aital lo reviscol d'aquesta seccion bigordana, començat fa tres ans, serà complet. An aquesta ocasion, organizam, en collaboracion amb la Gespa, un espectacle junhent teatre (Pècs e Companhiá) e musica (Verd e Blu) que serà el tanben l'ocasion de far conéisser las produccions de Gasconha al monde de l'IEO d'Occitania tota. Vos i esperam nombroses e comptam sus vosautres per ne far la publicitat. Mas l'activitat de Nosauts de Bigòrra se redusís pas sonque a l'AG de l'IEO. Participarem tanben a mai d'una manifestacion, tradicionala coma la Hestajada d'Ibòs los 26, 27 e 28 d'abril, o mai novèlas coma la Hèsta de la Mineta a Capvern los meteisses 27 e 28 d'abril, e l'Euro de Nosauts (cap de rapòrt amb Nosauts de Bigòrra) a Labarta de Nèsta los 31 de mai, 1èr e 2 de junh. Dins l'encastre de caduna d'aquelas doas manifestacions, co-organizam amb Calandreta dos debats que la tòca n'es de butar dins l'espaci public, aprofiechant aqueste periòde electoral, la question de la plaça de las lengas e culturas autras que francesas dins la França d'ara. Un autre temps fòrt serà dins lo corrent del mes de mai, la presentacion de Garba de Pròsa, obratge collectiu a l'entorn del tèma de la memòria. Vos n'assabentarem mai precisament tre que la data e lo luòc ne seràn coneguts.
Mondialisacion o globalisacion ; on son los occitanistes ?
	« Uei, se poderè titolar aquesta cronica De la terra au planet tèrra, de tant que sembla mauaisit adara de destrigar la realitat internacionau de l’anar locau de qui subim. Se ès ditz sovent que lo mond sancèr n’ei sonque un bèth villatge ei sustot permor que las proësas tecnicas deus sistèmis d’informacions nos permeten de saber quasi suu pic çò qui’s passa en plan de lòcs. Nos acordaram lhèu per diser qu’açò en si medish ei un progrès vertader de qui nos pòt dobrir los uelhs e l’esperit suus autes au lòc de l’arreplec pegòt on lo noste monde rurau ei estat embarrat tròp de temps. Vista dab aqueth angle, la mondialisacion de las coneishencias ei un progrès. D’autant que la compreneson deus autes pòbles, de las autas civilisacions nos deverè esvitar pelelhas grèus qui a còp s’acaban en guèrras. Nos dà la possibilitat tanben d’adobar lo noste anar culturau dab çò d’agradiu per nosautes pescat aulhors que hens la cultura francesa qui nos escana que de tròp. Se disi aquò, qu’ei tanben per n’arrivar a destrigar « mondialisacion » e « globalisacion de l’economia mondiau ». En esfèit, lo mot « globalisation » ei hèra chic emplegat per la medias franchimandas qui nos enguisèran de « mondialisation », autant plan per parlar de globalisacion de l’economia. Globalisacion ei tirat de la lenga anglesa e significa plan mielhor l’idéia d’estandardisacions que sian la de la politica economica de l’Organisacion Mondiau deu Comèrci o de las estandardisacions culturaus e comportamentaus de qui no mancaran pas deus har rampèu se non nos i avisam pas pro lèu. Lo resultat, segon jo, comença d’apareisher per çò culturau : la lenga e la cultura francesa sont en passa de s’esboir dabans la precminencia dada aus Anglo Saxons de qui’s saben servi’s de la loa lenga per nos impausar idéias e marcandisas. Nosauts Occitans, en retard de ua guèrra d’aqueras, batsarram tostemps a l’encontra deus nostes escanaires culturaus Francés. Nos aperceveram lhèu drin tard que de fèit los defenedors franchimands sont en realitat areplegats sus eths medishs per saubà’s de las lumadas anglò saxonas e que permor d’aquò no sont pas en posicion de concedir un arrepè suu territòri exagonau. La mia analisi ei que se ne trobam pas l’energia per definir çò que volem per noste aviener, e aquò per comparè dab l’Euròpa e las autas culturas mondiaus, ne peseram pas grand causa a la pagèra de l’Històri. Sabetz las mias cronicas plan sovent emparadas sus l’actualitat ; sia proishi de Gasconha, sia mei loenhèca per pauc de qu’i velhi consequencias suu noste anar actuau o a viener. Barcelona en Espanha a conegut la setmana passada eveniments sus losquaus rebombeishi uei. Lo somiu europeenc, se a acampat los caps de gobèrns a tanben atrassat milierats de susmautats de qui s’i hasèn per exprimir lo lor hasti de las orientacions libéraus de la politica economica europeenca. E, per har lo ligam per çò dit permèr, n’ei pas entenut que i avosse occitanistes per i diser çò qui esperam coma politica entà las nostas poblacions en un maine geografic totun envadit d’enterpresas multinacionau. De qui sont lhèu aquiu permor senteishen qu’i sont en securitat e qu’em prèst a acceptar hèra de concessions ? L’aute eveniment proishi ei la quinzea Culturamerica de Pau, ua dobertura sus las culturas d’America deu Sud en medish temps que un combat a l’encontra de la globalisacion economica liberau. La cultura qui serveish a l’encontra de ua politica, aquò ei dejà un concèpte mauaisit per nosautes qui èm talament influençats peu la volentat jacobiniste de ua nacion, ua lenga donques ua cultura. Lo 21 de març, au ser, José Bové sera aquiu per diser perque los paisans an d’arrefusar la globalisacion economica. Qu’i defendera lo Bolivian Evò Mòrales, un paisan sindicaliste de qui sapa us sons despens çò qui n’ei de la politica liberau aplicada peus Estats Units en Bolivia. Lhèu un preludi au noste aviener se deisham har ? Miquèu de Camabracq.
E doman, se i aurà libes en occitan ? Reflexions sus era literatura occitana
	Era nòsta societat que s’a perdut eth plaser de líger. Pòc e pòc qu’é vengut uá corvada. Que m’ac diguec un escolan – un gojat seriós, pr’aquò, pas un canhàs – a qui conselhava un roman en gascon : « Legueishi pas arren en francés, alavetz pensatz se vòi leguir quauquarren en occitan ! » Perqué embestià’s a escríver se arrés non crompa eths nòstis libes ? Era literatura occitana qu’é mau coneguda. Qui, en dehòra deth monde occitan, a entenut a parlar de Max Rouqueta o de Bernat Manciet ? Pòc de monde. Perqué ? En partida pr’amor eras siás òbras son cap arreviradas. E parli cap solament d’arreviradas en francés : que mos cau tanben arrevirar libes en espanhòu, en catalan, en basco… sustot quan existish uá demanda. Eths Catalans, per exemple, que son amators de condes popularis. Atau, eth autor Manel Zabala qu’adaptèc en catalan eths Condes deus monts e de las arribèras. Jaume Figueres, professor d’occitan en I.E.S. Nicolau Copèrnic de Terrassa, qu’arrevirèc eras òbras de Bodon en catalan. Aqueras iniciativas deras bonas que son tròp isoladas. Nosautis, en Occitània, qu’escrivem plan mès que difusam mau : no’s venec cap que 800 exemplaris de L’òra de partir, de Sèrgi Javaloyès, prèmi Joan Bodon pr’aquò ! Qu’é vertat que, nà arrevirar un libe en catalan o en basco, que cau anar nà Donostia o nà Barcelona e parlar dam eth monde… Era literatura occitana qu’a cambiat. Qué ligem ? Sustot novèlas e romans. Era poesia que hè arrepè e qu’é normau pr’amor eth monde que hèn eth efòrç de líger que s’arrèstan sovent ath prumèr nivèu de lectura e no’s vòlen cap copar eth cap dame poesias de mau-comprénguer. Eras novèlas que son tanben de bon-líger pr’amor que son bracas e n’an cap eth temps d’ahartar eth lector pressat. Era literatura occitana qu’a tanben cambiat d’estatut. Bèth temps a, Camelat, Lapassada o Bodon qu’èran escarnits pr’amor qu’escrivián en « patuès ». Ara, Sèrgi Javaloyès qu’é invitat en Méridien nà presentar eth sòn darrèr libe e arrés n’ac tròba estonant. Era nòsta literatura qu’a tanben cambiat de tematica. D’autis còps, qu’èra eth miralh dera literatura francesa e eths autors que pintravan uá societat rurala, sovent de uá faiçon passeísta. Ara, era literatura occitana que sap dubèrder hièstras en espaci e tanben en temps – que’s publican un viatge de romans o de novèlas de Sciéncia-Ficcion – e qu’é eth miralh dera societat actuala, uá societat sustot urbana. Era literatura occitana qu’é tròp rica. E òc, que n’i a nà escornar eth cremalh, non ? Mireio, Belina, La Quimèra, Lo gojat de noveme que son de vertadèrs cap d’òbras. E, aué, Eric Gonzalès, Franc Bardou, Florian Vernet, Joan Ganhaire… que s’ac viran, ça’m sembla. Solament, cau cap tanpòc desbrembar era literatura dita populària. Qu’é aqueste eth problèma : a tròp voler cercar era qualitat e era dificultat, qu’esnobam eth nivèu intermediari, eth dera farcejada. E pr’aquò, qu’é eth quatau còp que s’edita era Catinou de Carles Mouly ! Abans de balhar nath lector de basa era Literatura, que’u caleriá bilhèu ensenhar eth plaser de líger causas simplas. Après, e solament après, que’u caleriá balhar era enveja d’anar mès luenh, de decobrir eths autors classics. Eths Catalans j’ac an plan comprés. Era Institució de les Lletres Catalanes que distribuish a gratis, en çò deth medacin, uá desplegant titolat Poesia a la sala d’espera. Atau, ath lòc d’aueitar Paris Match, que’s pòt descobrir a bon compde poesias de Joan Vinyoli, Miquel Bauçà, Margalida Pons… Eths joesis e eths libes en occitan Aué, uá tropa de dròlles qu’aprenguen eth occitan ena escòla. Mès era màger part n’an cap que uá ora d’occitan per setmana. Eth cors d’occitan n’é cap tanpòc un cors de literatura occitana : que’u cau ensenhar uá lenga. Dam eras classas deth licèu, que podem bilhèu anar mès luenh : descobrir un autor, estudiar uá novèla e balhar eth plaser de líger un libe sancèr a casa… Mès, s’avem un viatge d’escolans en colètge, en licèu, eths efectius que son magres. E, de tota faiçon, eths joesis n’aiman cap plan líger… Se mos cau edicions bilinguas ? J’ac torni escríver : n’èm cap en uá societat de lectors. E pr’aquò, que’s tròba encara lectors nà crompar libes en occitan. De còps, aqueris lectors non coneguen cap plan era lenga e comprenguen cap qu’un mot sus dètz. Ja m’estonariá que cerquèssan en diccionari eths nau mots que les mancan. Alavetz, ath cap de uá estona, que deishan eth libe e no’n crompan cap mès. Que’m pensi que cau concéber un libe en occitan coma un utís pedagogic, nà aprénguer era lenga. Era solucion ideala qu’é d’aver un libe en occitan e un aute en francés. Mès que cau crompar dus libes… Que podem tanben desvelopar eras edicions bilinguas… Mès que pòt posar problèmas. Qu’é vertat que se botam cap e cap eth tèxte en occitan e era siá arrevirada en francés, eth lector que’s virarà bilhèu de cap ara lenga que compren miélhor. Mès, que tornarà nath occitan pr’amor qu’é eth occitan que l’interèssa. Que podem tanben ajustar er’arrevirada ath hons dera pagina, en uá polícia mès petiva. Que podem encara hèr edicions bilinguas occitan-catalan o occitan-basco nà ganhar mès de lectors o nà descobrir uá auta lenga… Eth libe que costarà mès car mès que pòt valer eth còp d’ensajar. Era solucion : era literatura sus internet ? Internet que mos pòt balhar un brave còp de man nà difusar era nòsta literatura peth monde sancèr, naths Occitans e naths autis. Pr’aquò, eths libes n’an cap encara dispareishut dera nòsta planeta. N’avem cap encara totis un ordinator a casa. Que caleriá tanben poder passar contractes dam eths difusors nacionaus e internacionaus nà tocar mès de monde. Qu’é vertat qu’aqueris intermediaris s’amassan uá comission de guaireben 50 % ! Pr’aquò, atau, eths libes occitans que serián difusats ena FNAC, athçò de Leclerc, en Cort Inglés, pertot ! Eth avénguer dera literatura occitana qu’é nà aqueth prètz. Joan Pau FERRÉ