La Palanca n° 17
Editò
	Occitans, Pirenencs, Europencs ! « I si de lleidatà no em sento gens, de pirinenc me’n sento molt. » Isidre Domenjó, El diari d’Andorra, 25 d’abriu 2001 No’m demòra cap gran causa d’aqueth 22 de seteme : tròp de causas a hèr e tròp de monde a véder, nà escambiar impressions, arguments, esperanças. N’è cap solament avut eth temps de tastar eth Madiran… Quina vergonha ! Que’m brembi sustot dera paur que’m haiá pataquejar eth còr dempuish punta d’auba. Tiò, ara j’ac pòdi díguer : non m’i hidava cap massa… Bastir uá manifestacion atau en tres meses, ja caliá èster hòu ! E pr’aquò, que mos ac virèren, ça’m sembla. Que’m tornan pòc e pòc imatges, musicas, votzes esparricadas en cada canton deth cap. Que’m brembi d’un Basco pelut pujat sus era beveta dam era ikurrina. Que’m brembi tanben d’aqueris joesis, vengudis sai cap ce d’on, que botèren eth huec ath empont a còps de trompeta e de saxofònes, ath mieg d’un eishame de Parpalhons estalabornits. Que’m brembi encara d’uá masurcà en.holiada, deras colors dauradas e sagnosas deths drapèus occitans e catalans, deras camassèras de milhòc estacadas aths pilars dera hala, d’un tistalh cargat de vin, de hormatge e de còcas, deth arríder sauvatge deths Aragonesis d’A cadiera coixe e dera doçor deras siás musicas… Que voliám que Pirelengas hussa un bèth moment d’amistat, d’escambi e de convivialitat. Que i avec de qué béver, de qué minjar, de qué cantar, de qué dançar, de qué escotar, de qué discutir… Que comencèc tot doçament, qu’é vertat, mès que s’acabèc a hum de calhau ! Tot aquò gràcia ath monde que mos balhèren un còp de man e tanben aths cantaires, aths musicians, aths dançaires, aths conferencièrs e aths exposants que mos heren er’amistat d’arrespóner ara nòsta invitacion. Que mos i tornaram donc, ça'm par, eth an que ven, tostemps dam aquera volentat d’anar de cap aths autis. Pr’amor qu’èm ath còp Occitans, Pirenencs e Europencs ! Pr’amor eth combat – e que parli ací deth combat democratic e pacific – deths Bascos, deths Aragonesis e deths Catalans nara reconeishença dera siá lenga qu’é tanben eth nòste. Joan Pau Ferré
Pirelengas, ua hèsta tà las lengas Lo 22 de seteme 2001 au Marcadiu
	Qu'estóm urós de poder auherir ua jornada animada e variada a un public qui a responut present tot au long de la manifestacion. La mobilisacion qu'ei estada hòrta autorn d'aqueth cement qui ei la lenga. Alavetz a tots, lo gran mercès … Un dia coma aqueste que n'apèra d'autes ça'm par. Qu'avem decidat de perpausar au monde de qui son interessats la possibilitat de tornar visitar ua partida d'aqueth dia dab la publicacion de las intervencions deus conferencièrs invitats a la reflexion autorn las lengas pirenencas. Que's volèva aqueth moment ua presentacion de las quate lengas presentas suus Pirenèus : Euskara, Aragonés, Occitan e Catalan. Presentacion completa tan geografica, coma istorica e actuau dab ua projeccion entà l'avénguer. Aquiu çò qu'òm pòt díder tà her brac e donc incomplet : - Qu'avem situacions qui son uei lo dia plan desparièras, - Situacions sovent dificilas, - Aqueras lengas que son dens Estats de dret, çò qui implica ua presa en compte per l'aparelh legislatiu tà poder promover-las, - Los tèxtes non son, o non serén pas pro, la prumèra empara qu'ei, o deu èster, la de la populacion. Qu'at vegem plan per çò de qui ei de l'istòria linguistica e politica de Catalonha, - Qu'avem la volentat de her entrar las lengas dens la normalitat, las sòrter de uns usatges marginaus, privats, entà arribar a ua socialisacion, - Se volem qu'aqueras lengas estossien capablas de her cap hens aqueth navèth milenari, ua presa en carga navèra que s'impausa. Los aragonés qu'atenen ua Lei linguistica tà la fin 2001 tà ua lenga parlada uei lo dia per 11 000 locutors. Los catalans hòrts de 80 % de catalanofòns, sia mes de 6 milions de personas; qu'an drin de mau a socialisar l'usatge de la lenga qui ei en diglossia dab lo Castelhan, Lo petit País Basco francés qu'ei hèra dinamic sus la question linguistica dab ua politica locau hèra hòrta e un mieilòc associatiu deus dinamics. Atau que son recensats 80.000 basco-parlants. La trasmission per l'ensenhament qu'ei importanta per contre daubuns pausan la question de l'utilitat. Que pateishen tanben d'un sopçon politic nacionaliste. Los occitanofòns que son enqüèra 3 milions a parlar ua lenga clandestina en França. Las avançadas dens l'ensenhament son tròp pòcas e los militants que revendican tà : ua presa en compte legislativa, lo cambiament de l'article 2 de la Constitucion, la ratificacion de la Carta europenca de las Lengas. D'ací quauques dias que poderatz recéber los actes tà neurir la reflexion e lhèu perseguir los desbats. F. Bernissan
Passejadas de Vic a Rabastens
	Adishatz ! platanas, ornament deu caminau, De Vic a Rabastens, companhas de dias; Embrumats, ensorelhats, chobac quan plau; Ompra bienhesenta, hèita tot dia; Aus marcadèrs, lo Diluns vrèspe, en s’en tornar. Lo camin de Vic èra agradiu, S’avèm vrespejat, avant de s’en tornar; Bevut chopinas, dab la calor l’estiu ! Lo dimenge contra las camas, hèit amoretas. Orgulh, plaser de caminar, per bèth temps, Refresquissentas las passejadas en bicicleta; Abrigat autan plan deu sorelh o maishant temps; Si an recebut tumats per peta-hum, e hèit morts, Soetada per los umans vòsta condamnacion; Rendem l’omatge, temuenh de doç mots d’amor; Los Tigres e's cracavan las huèlhas en plea vegetacion. Adara son lions mauhasents qui an grifat la fin Sembla èster lo massacre de Sent Bertomiu ! Panoramà desertic, camin sense fin; Parçan desgradat, regard chic, pòc admiratiu ! Apreciada sa vertut purificatriça, De l’aire emposoat, poluat per las humatèras; Umanitat sofrenta, pecadura; Camps de milhòc, desliurats de huèlhas, d’ompras. Cada causa qu’a las suas misèrias ! E caçat lo naturau, torna au triple galòp !!! 24 d’agost de 2001 Signat : l’Innocent !!
De platanas geneticaments modificadas ?
	Voldriái reagir a dos faches de l'actualitat : lo talhucatge de las platanas entre Vic e Rabastens e los arrancatges de culturas experimentalas d'organismes geneticament modificats-(OGM). Dins qu'un país sèm ? Dins un Far-West ont cadun fa sa lei e l'aplica ? Dins l'URSS del petit paire Estalin que voliá far lo bonur dels òmes malgrat eles e tuava los que s'obstinava de voler pas ésser uroses. En Corsega que, dins l'afar de las platanas, tot lo parçan sap qual faguèt qué, mas degús ditz par res, e, dins los afars d'OGM, tot lo monde es assabentat de çò que se va passar, ont e quand, i a la television, mas la polícia se demerda per i ésser pas ? Fin finala, venèm d'aprene que la polícia ven d'enténer 26 personas dins l'afar de las platanas. E, pels OGM, i aguèt de cases ont la polícia protegiguèt las parcèlas menaçadas. Sèm donc encara dins un estat de drech. Benlèu seriá estat una idèia mens cona de plantar pas de platanas long de las rotas ? Benlèu la solucion serà de los copar ? Mas aquò se deu pas far de nuèch après una decision unilaterala. Per çò que pertòca, los OGM, pòdon pas a l'encòp dire que sabèm pas las consequéncias d'aquelas culturas e empachar las recèrcas que permetrián de ne saber mai, e donc de poder causir racionalament. Un mejan de prene de decisions sus de questions talas poiriá ésser sugerit per un tresen fach de l'actualitat recenta : lo referendum sul passatge dels camions dins la val de Chamonix. Lo principe de demandar son vejaire a la populacion es bon, mas cal far mèfi de lo demandar a totas las populacions concernidas. Dins lo cas dels Alps, los camions que passaràn pas pel Mont Blanc passaràn per la Maurienne, fòra de generalizar lo ferrotatge, çò qu'es un programa mai larg. Cal pas confondre democracia dirècta e esperit de cloquièr. Laurenç Vernhet
Guèrras, azòt quimic per l’agricultura, explosion de Tolosa.
	Qui dit agricultura modèrn dit tanben, uei lo dia, emplecs de çò qui nosauts paisans aperam intrans. Aquò englòba totas las crompas de qui avem de har per produsir en quantitats tostemps mei importanta biòca a bon prètz. Los engreishs hen partida plan sovent d’aqueths intrans e en particular los azotats de qui sont per l’agricultura çò que lo “dooping” ei aus atlètas. Ei en permor d’aquerò que l’explosion de l’usia d’aqueth engreish, AZF, lo 21 de seteme passat nos concerneish. Las proprietats explosivas deus nitrats son plan conegudas, puish qu’entrant despuish beth temps hens las podras per har petar fesilhs e canons. L’industria de l’azòta s’ei d’alhors developada entà la guèrra en purmèr, puish qu’èra hens las galerias de Champagne, notadament, que produsivan de faiçon hòrt artisanau lo salpètre per aquera utilisacion. Com las guèrras modèrns an besonh de quantitats d’explosiu importants, calo usias quimicas. Las guerras s’estanguant, urosament, e las usias an de servir peus civius. Ei atau qu’istoricament usias com la de Peirehita-Nestalas sont estadas recicladas. L’ONIA, adara AZF, èra a l’origina proprietat nacionau e ua referencia per la vulgarisacion de l’utilisacion de l’azòt quimic, a l’origina de l’agricultura intensiva qui esperava har de França ua puishencia exportadora. Mes despuish un vintenat d’annadas, la concurencia suus engreishs azotats vien d’Europa deu Nòrd e deus paîs de l’Est qui sont capables de produsir e carrejar azòta d’engreish a prètz inferior. Aqueras fabricacions se putzan l’azòt hens l’aire necessitant hèra de petròl de qui no avèm pas. D’aquiu a pensar que la securitat de las installacions industriaus tolosanas an pesat hèra chic despuish per causa de rentabilitat maximum... Mes, tornem drin hens lo maine naturau deus nostes campèstres. I existeishen plantas de qui an la facultat de putzar èras medish l’azòt de l’aire, e shens petròl ! Sont las de l’òrdi de las leguminosas. Las mei conegudas sont los cesès, las havas, las mongetas per las legumas. Trèflas, treflos, lotiers, farochs, havetas, sòjas per las emplegadas en agricultura ; tujas e gabanas per las plantas de nostes de qui creishen de faiçon espontanéa hens las tèrras praubas. Los anglès los permèrs hens lo sègle XIIIau avèn comprés lo benifici de qui poden tirar en alternar culturas de leguminosas qui enriquesivan d’azòt las tèrras embauvudas l’an d’après. Lo hen de trèfla anava au bestiar estacat per produsir lo hèms de hemejar las tèrras... L’agricultura modèrn èra nascuda, estó adoptada ací au parat de l’aflaquiment deus privilègis de la noblessa de tèrra e despuish nada hamièra mei e ua agricultura duradèra qui mantenè lo potenciau productiu deus terradors. De faiçon logica, serè estat ua bona causa de redusir l’emplec d’aqueth “dooping” de las culturas. La question qu’estó pausada au parat de las discutidas Politica Agricòle Comuna de l’Euròpa en 1992. Averè permetut de no pas crear “jachèras” primadas. Un estauvi per la societat de qui n’estó pas deu gost deu Lobbis de l’Azòta... Atau per l’istòri d’aquera substencia qui ei vitèca s’ei enter de bonas mans o hens son maine naturau mes mortau autadement. E per aver tribalhat ua partida importanta de la mea vida hens usias que sèi en quin mesprèz sont tenguts los qui vòlen melhorar l’igièna e securitat deus lors companhons. Lo men aurarum va uei mei que jamei de cap aus de qui’s prenen lo dret de hicar en danger la vida deus lors emplegats, de la poblacion en generau. Vos deishir sus aqueth dòu mes en esperar tostemps un vertader progrès per l’òmi. Miquèu de Camabracq
Lo plan Lang per las lengas regionalas
	Los tèxtes que son sortits recentament al Bulletin Oficial de l'Educacion Nacionala son benlèu una mena de petita revolucion. Son en part máger l'òbra de J.-P. de Gaudemar, plan conegut aquí, que foguèt Rector de l'Academia de Tolosa. Vertat que sèm en annada preelectorala, çò que pòt explicar aquela volontat d'avançar lèu. Lo primièr tèxte que sortiguèt a la debuta de l'estiu foguèt l'anóncia d'un concors especial de recrutament de professors de las escòlas cargats d'un ensenhament de, e, en lengas regionalas. Aquel tèxte, mandat als directors d'IUFM (Instituts Universitaris de Formacion dels Mèstres), lor demanda de metre en plaça tre ongan una preparacion an aqueste concors que se tendrà a la prima. L'arrestat de creacion deuriá sortir lèu, tan coma lo nombre de pòstes per cada academia. Aquel concors va mai luènh que lo concors classic qu'aviá sonque una opcion "lengas regionalas". I aurà una espròva escricha de 3 oras e una orala de 1 ora que, al totum, comptaràn tan coma lo francés o las matematicas. Dins los IUFM qu'avián sentit venir aquel projècte, de plans de formacion èran prestes d'ésser butats en plaça e de prerecrutaments d'estudiants èran estats ja faches. Aital aquela preparacion pòt comencar tre ara a Tolosa, a Montpelhièr o en Bretanha. En Aquitánia, i aurà benlèu quicòm per ongan. Mas la configuracion definitiva serà pas coneguda avant l'an que ven. Un decrèt paregut dins l'estiu prevei la creacion de conselhs academics de las lengas regionalas cargats de seguir e de far de prepausicions per la mesa en plaça d'aquelas politicas lingüisticas. Cadun d'aqueles conselhs comprendrà de representants de l'administracion, dels establiments escolars e de las associacions de parents d'escolans, de las collectivitats territorialas e dels moviments associatifs e educatius, donc una usina a gas de vint a trenta persona qu'aurà un ròtle sonque consultatiu. Es previst de l'amassar al mens dos còps l'an, vòl dire dos còps l'an. Pr'aquò, la compausicion ne serà benlèu pas totjorn simpla de far, per exemple en Aquitánia ont comença d'i aver de rivalitats entre bascos e occitans per saber qual serà lo representant unenc de las universitats o de las associacions culturalas. An aquesta meteissa data del 31 de julhet foguèt publicat un arrestat sus la mesa en plaça d'un ensenhament bilingüe en lengas regionalas qu'i son previstas doas modalitats : l'ensenhament bilingüe a paritat orária e l'ensenhament bilingüe per immersion. Son aquelas formas d'ensenhament que son descrichas precisament dins las circulárias publicadas lo 13 de setembre. La primièra pertòca lo desvolopament de l'ensenhament de las lengas e culturas regionalas a l'escòla, al collègi e al licèu. Aquel ensenhament durarà entre 1 ora 30 e 3 oras. Per l'escòla primária, los contenguts ne son precisats dins lo projècte de programas novèls qu'es prepausat per ésser mes en plaça a la rentrada de 2002. Qualques punts qu'es previst d'insistir dessús son la preséncia viva de la lenga dins l'environament del mainat, son ròtle de ligam entre las generacions, lo ròtle de ligam internacional de mai d'una d'aquelas lengas. Mas lo punt clau d'aqueles programas pertocant a las lengas regionalas es que justament son mesas sul meteis plan que lo francés per lor ròtle dins l'aprendissatge del lengatge oral e escrich. Aquela circulária precisa tanben lo contengut d'una formacion vertadièra pels ensenhants encargats d'aquel ensenhament. Aital l'Educacion Nacionala se donariá los mejans de far son trabalh lòga de lo jos-tractar a d'intervenents exteriors, tan valents que sián. La circulária sus l'ensenhament bilingüe a paritat orária conten fòrça detalhs sus la forma e l'organizacion d'aquel ensenhament, mas demòra fosca suls contenguts efectivament ensenhats dins l'una o l'autra lenga. Aquò es regretable pr'amor que la circulária mai precisa de 1995 es abrogada, que prevesiá explicitament çò qu'èra de far en lenga regionala. Se legissèm dins aquel esperit lo projècte de programas novèls, vesem qu'en cicle 1 (seccions petita, mejana e granda de l'escòla mairala) e en cicle 2 (granda seccion, CP e CE1), los oraris indicats pel francés e per las matematicas despassan, al totum, la mitat de l'orari setmanièr, çò qu'implica de far las matematicas en occitan. Mas en cicle 3 (CE2, CM1 e CM2), tot çò que pertòca al lengatge ven tranversal e se deu far en estudiants las sciéncias, l'istòria, la geografia o las disciplinas artisticas. D'unes esperits procedurièrs poirián n'aprofechar per reivindicar l'ensenhament de las matematicas en francés. Malgrat la volontat afichada de "far d'aquela forma d'ensenhament lo biais privilegiat d'ensenhament de las lengas regionalas", nos podèm demandar se ne va pas venir puslèu lo malhon flac. La circulária benlèu mai revolucionária es la sus l'ensenhament per immersion. Es d’alhors ja l’objècte d’un recors d’una d’aquelas organizacions que se dison laïcas. Sabèm qu'es prevista per integrar primièr las escòlas bretonas Diwan e, eventualament, Calandreta o d'autras. Los contenguts d'aquel ensenhament definisson plan çò qu'es l'immersion, coma o reconeisson lo monde de Calandreta. Es question tanben de prene en compte lo biais d'organizacion pedagogica especifica dels ensenhaires d'aquelas escòlas, emai s'aquela integracion se deu far sens estatut derogatòri e segon las modalitats administrativas usualas. En ligason benlèu amb quicòm que sembla una tissa de J. Lang, una plaça de las grandas es balhada dins aquel concèpte d'immersion a l'internat (amb una a, pas una e). De repròches pòdon estats faches an aquesta circulária. Primièr, qu’es justament una circulária e pas una lei. Vertat, mas tot çò que serà balhat e agantat serà malaisit de tornar prene. Segond, se una plaça es prevista pels parents en primari, i pas res mai d'especific en segondari. Parièr per la pedagogia : en primari, cal utilizar una pedagogia activa, en segondari res es pas precisat. Mas de tot biais, degús sembla d'aver encara prepausat una pedagogia de tipe Freinet adaptada a de collegians. E an aquel punt, i son mai estacats lo monde de Calandreta que non pas los bretons que negocièron tot aquò. Demòra que crear un establiment directament dins aquel encastre seriá quicòm de novèl. Qué que ne siá, aqueles tèxtes pausan una question prigonda al moviment Calandreta : la de l'integracion. Solid que la discutida se va lançar lèu. En conclusion lo conjunch d'aqueles tèxtes constituís una avançada máger que copa amb un sègle d'istòria de l'escòla publica, dempuèi J. Ferry e mai luènh. I podèm trobar de causas que foguèron pas jamai escrichas dins un tèxte oficial. Aital l'Educacion Nacionala a los mejans legals de far fòrça causas, s'o vòl, es a dire se i a una pression sufisenta per la butar a zo far. Laurenç Vernhet