La Palanca n° 16
Editò
	En l’encastre de l’Annada Europenca de las Lengas 2001, decidida conjutament per l’Union Europenca e lo Conselh de l’Euròpa, sostenguts hens la loa desmarcha per l’UNESCÒ, l’associacion Nosauts de Bigòrra organisa, lo dissabte 22 de seteme 2001, ua manifestacion nomenada : Hestenau Pirelengas, los Pireneus com los parlan, hicant a l’aunor las diferentas lengas pirenencas. Los objectius son de : - sensibilisar la populacion a la riquessa de la diversitat linguistica en L’Union Europenca, “coma element clau deu patrimòni culturau europenc”, - encoratjar lo plurilinguisme : en esfeit, si la coneishença de la lenga “globala” - l’Inglés - ei uei necessària tà comunicar dab l’ensemble de la planeta, ne respon pas a tots los besonhs, en particular lo besonh d’identitat. Lo Hestau Pirelengas respon tanben a mantuns objectius especifics : - informar de la diversitat linguistica sus los dus penents deus Pireneus, en hicar l’accent sus las lengas seguentas : Occitan, Català, Aragonés e Basco, e de balhar au public la possibilitat de s’iniciar a ua o mantuas d’aquestas lengas, - consolidar los ligams secularis entre Bigòrra e Aragon mès tanben de favorisar las relacions dab la Catalonha e lo País Basco, en particular sus lo plan culturau, - presentar los saber-har artisanaus e culturaus deus Pirenèus. Tà realisar aquestes objectius, diferents mejans son hicats en òbra : - conferéncias, seguidas de desbats, sus la plaça de las lengas pirenencas e lo loé aviéner au XXIau sègle; - talhèrs de lenga tà perméter au public de s’iniciar a las diferentas lengas presentas d’un cap a l’aute de la Cadena, en méter l'accent sus los vesiatges linguistics entre eras, - marcat artisanau e culturau au còr de Tarba, gràcia a la participacion d’exposants venguts deus Pienèus : productors locaus, artisans mès tanben associacions culturaus, mediàs... - balhar a la manifestacion un caractèr hestiu en associar, dens espectacles divèrs gropes occitans, catalans, aragonés e bascos. Aquesta manifestacion permeterà donc a la nosta associacion, a la vila de Tarba, au Conselh Generau e au Conselh Regionau de s’associar a l’Annada Europenca de las Lengas, permor si èm tots hèra estacats a la nosta identitat bigordana, occitana e pirenenca, que gardam tostemps en nos ua pòrta grana oberta de cap a d’autas culturas, de cap a d’autas lengas, de cap a d’autes pòbles. Joan-Pau Ferré
Era vitalitat dera euskara
	Après un brave arrepè deth temps de Franco, era lenga basca que s’ei plan arreviscolada e que compta uei 68 000 locutors. Aquera renavida que ven dera combinason de quate factors : • unificacion de mantuns dialècts ath torn d’ua lenga escriuta comuna • arreconeishença coma lenga oficiau en País Basco espanhòu • vitalitat dera literatura basca : eth escrivan Bernardo Atxaga que’s ganhè en 1989, en Espanha, eth Prèmi Nacionau deth Arroman tath sué libe Obabakoak e que vengó atau eth prumèr escrivan en lenga basca a èster arreconeishut ath nivèu internacionau • promocion deth ensenhament deth basco. S’espiam quin s’ac vira eth ensenhament dera euskara ath País Basco nòrd, que nos avisam de tira que s’a podut bastir ua filièra plan estructurada dera Mairau dinc ath bac, que sia enas Seaskas, en eths establiments publics o privats. Eras chifras que son hèra claras : eths efetius que pojan a hum de calhau. Tot aberrejat, en 1993, 4238 escolans deth Primari e 1854 colegians qu’aprenèvan eth basco. En 1996, qu’èra eth torn de 442 liceans. En 1999, qu’èran 5959 en Primari, 2275 en colètge e 546 en licèu. Totun, çò de mes interessent qu’ei era progression deths efectius en ensenhament bilingüe. En 1996, qu’èran 4209 a seguir un ensenhament bilingüe. En 1999, que n’i avè quasi mila cinc cents de mes ! Consequéncia logica : eth ensenhament opcionau qu’avança a petits drins. 1586 escolans deth Segondari qu’èran concernats per aqueth ensenhament en 1996, contra 1634 en 1999. Qu’ei donc clar : era màger part deths parents, deths ensenhaires e deths caps d’establiment bascos qu’an plan integrat eths enjòcs deth bilingüisme. Ensenhar eth basco ena escòla, qu’ei plan. Ensenhar en basco, qu’ei miélher ! Eth basco qu’ei plan encaminat e que podem considerar uei qu’ei sauvat. Que’n parlèn dab Jakes Sarraillet, I.P.R. de Lenga e cultura bascas, pendent eth darrèr Salon dera Educacion a París, e qu’ajustè : « Sabes, se demandas a un dròlle perqué e vòu aprénguer eth basco, que t’arrespon tostemps qu’ei entà poder comprénguer eras cançons de Sustraia, de Skunk, de Gozategi e deths autes… » Comprénguer e cantar, aquerò que’s pòt hèr en seguir un parelh d’òras de basco per setmana mès, entà escríver cantas en basco, n’ei pas pro. Era solucion ? Eth bilingüisme, bixtan da ! Joan-Pau Ferré
Ua nacion bilingüa, es possible ?
	Es una causa coneguda que, emai se i aguèt dins l'istòria d'entitats politicas occitanas, cap d'Occitania politica existiguèt pas jamai. Nòstre país a una definicion sonque lingüistica e culturala. La manifestacion recenta pel restacament de Nantas a Bretanha nos pausa donc una question de las prigondas. En efièch, sabèm qu'en Bretanha Nauta, a l'entorn de las vilas de Renas e Nantas, degús parlèt pas jamai breton, e qu'aquelas vilas foguèron restacadas a Bretanha sonqu’aprés una conquista militara pels ducs de Bretanha. Aquò lor permetèt de dintrar en contacte amb una civilizacion, notadament urbana, mai avançada que la lora, e i installèron lor capitala. Çò fasent, se faguèron dintrar lo lop dins la bòrda. Es justament après aquelas annexions que la lenga celtica importada de Granda Bretanha arrestèt de progressar cap a l'èst e comencèt de recular cap a l'oèst. E foguèt jos l'influéncia de Nantas e Renas que los dialèctes angevins d'oïl s'espandiguèron en la Bretanha bretonanta (e non pas bretonejanta) per ne far una Bretanha dicha gallò. Aquel tipe de situacion es pas isolat dins l'istòria. En Escòcia, tota la region sud-èst (a l'entorn d'Edimborg) foguèt colonizada pels Angles (sens accent) e parla donc anglés dempuèi tan de temps coma Anglatèrra. Aquela region, de longa disputida entre los reialmes d'Escòcia e de Northumbria (nord-èst d'Anglatèrra), foguèt finalament conquesida per Escòcia a la debuta del segle XI. Qualques annadas après, los Normands conquesiguèron Anglatèrra e eliminèron completament l'aristocracia anglò-saxona d'origina per la remplaçar per la lora. Çò vesent, los nòbles anglò-saxons venguts escoceses dempuèi pauc de temps decidiguèron d'associar lor destin a Escòcia. En mai capitèron lèu de s'impausar coma lo centre d'aquel reialme, pr'amor de lor societat feudala mai eficaça que la societat clanica dels Gaels, lor civilizacion urbana e comerciala mai rica, çò que faguèt que l'aristocracia escocesa venguèt tota s'installar a Edimborg venguda capitala. Coma consequéncia, es d'Edimborg que lo scots o lallans, dialècte anglò-saxon dels Lowlands, s'espandiguèt en l'Escòcia gaelica. L'union d'Escòcia e Anglatèrra foguèt acceptada per aquela elita en 1707 pr'amor que li dobrissiá las pòrtas de l'empèri colonial anglés. Ara qu'aquel empèri existís pas mai, es a voler tornar prene son autonomia per aprofechar sola del petròli de la Mar de Nòrd. Mas aquò cambiarà pas res a la situacion del gaelic qu'es uèi parlat sonque per qualques desenats de milas de personas dins lo nord-oèst extrem e las islas, nimai a la del scots qu'es gaireben completament remplaçat per l'anglés estandard. Un autre exemple d'estacament òrb a de termièras istoricas qu'an pas res de veire amb la situacion lingüistica existís en País Basc, ont l'alongament de Navarra fins a delà Ebra es la resulta de las conquistas fachas a l'Edat Mejana, a una epòca ont la cort de Navarra èra jà fòrça espanholizada. En fach lo territòri classicament considerat coma basc, que la forma es plan coneguda pr'amor qu'es al cuol de fòrça autòs, clau mai d'un parçan ont se parla pas mai lo basc dempuèi de segles, s'i foguèt parlat... Mas aquí, coma dins los Lowlands d'Escòcia, una identitat mai o mens somiada ajuda a refusar l'integracion completa a un vesin que demòra d'autan mai asirat que foguèt istoricament mai astruc. Per çò que concernís Baiona, son caractèr basc es pro fòrt, mas recent. Nasquèt amb l'exòde rural del segle XIX, pr'amor que i aviá pas de vila vertadièra per lo recebre dins lo País Basc francés. Aquò se combinèt amb lo despièch, pas encara passat, dels baioneses de pas ésser estats causits coma cap.lòc d'un departament. Se vesián aital copats de lor rèire-país natural, integrat a las Lanas, e subordonats a Pau. Aquelas doas vilas avián pas jamai agut fòrça relacions dins lo passat e se sentisson encara coma estrangièras l'una a l'autra. Per reaccion, Baiona se metèt a jogar a la vila basca, d'autant mai que lo militantisme cultural dels basques es pas comparable a lo dels occitans. Es aital qu'ara i a a Baiona un fum d'ikastolak qu'aprenon lo basc a de mainats que sos aujòls son gascons. Un autre exemple d'identitat nacionala bastida per reaccion se pòt trapar en Canadà ont lo particularisme francés serviguèt al segle passat per donar a una nacion mai que mai anglofòna una identitat diferenta de la d'un vesin tròp poderós. Que cal pensar d'aquelas nacions biculturalas, e pas solament bilingüas ? L'exemple dels estats que foncionèron aital fins ara es pas gaire encoratjant. Belgica, que nasquèt en 1831 sonque pr'amor del refús d'Anglatèrra d'autorizar la borgesiá de Valonia e Brussèlas de se restacar a França es a eclatar lèu e un corrent "rattachiste" torna náisser. Canadà es pas tanpauc un compausat estable, per utilizar lo vocabulari de la quimía. Suissa sembla una experiéncia mai capitada, mas s'es un estat plurilingüe, la situacion viscuda es la d'un monolingüisme local, al nivèl del Canton o, dins los Cantons bilingües, de la Comuna. Se vos passejatz a Genèva, es malaisit de vos rendre compte que sètz dins un país ont i a d'autras lengas oficialas que lo francés. En mai, me pòdi pas empachar de pensar qu'aquela experiéncia suissa tan capitada repausa sus un egoïsme bèl. La sacro-santa neutralitat nautament reivindicada, e mai quand Euròpa tota s'estripa a l'entorn, es reconeguda per lo mond entièr pr'amor qu'aquò arrenga lo mond entièr d'aver un santuari tal ont plaçar son argent. La riquesa aital obtenguda permet als suisses de s'acceptar entre eles e de contunhar de viure amassa. Mas aquel modèl suisse es tròp especific per poder ésser reprodusit endacòm mai. Un darrièr exemple instructiu : Irlanda. Lo gaelic, e mai foguèsse reconegut coma primièra lenga nacionala, es a desaparéisser, a malgrat dels esfòrces de l'estat per lo far viure, un pauc artificialament, zo cal dire. Es qu'Irlanda, dins son istòria recenta, bastiguèt son identitat mens sus la lenga gaelica que sus la religion catolica. Aquò permetiá de partejar la lenga de l'enemic anglés protestant (çò que presentava d'interèsses, economics e per emigrar, notadament), sens córrer lo risc d'ésser assimilat per el. Pel moment, la question d'Irlanda de Nòrd permet benlèu encara d'afortir dins la lucha la nacion irlandesa, mas que demorarà de l'identitat irlandesa se la religion s'aflaquís, çò que sembla ésser una règla generala dins lo monde modèrne e que tòca tanben Irlanda. La crispacion sus de questions coma lo divòrci e l'abortament es benlèu sonque l'anóncia de crisis de venir. Vesèm aital qu'es pas tan simple de bastir un estat durablament bilingüe, sens que las doas lengas se desseparen, ni qu'una desaparesca. Aital, en mai del problèma logic de refusar las rasons istoricas que restaquèron Bretanha a França, mas d'acceptar las que restaquèron Nantas a Bretanha, crenhi qu'aquò faga pas qu'afortir la plaça de la lenga francesa en Bretanha e donc riscar d'aflaquir la lenga bretona. Per çò que concernís los nanteses, los dirigeires politics e economics son pas cauds per una tala aventura, pr'amor que veson plan que lo ròtle de Nantas es d'ésser lo pòrt dels países de Lèire e qu'an pas un intérès bèl d'abandonar aquò per s'associar a un finistèrra, d'ont las prepausicions de region Grand Oèst que poiriá recampar tot aquel monde. Mas soi aquí a rasonar racionalament e es pas totjorn aital que se fa l'istòria. Soi a doblidar un element espandit a l'ora d'ara : lo besonh d'identitat, de rasics, que sentisson fòrça monde. Aquela quista se pòt far en tornant a sa cultura d'origina, mas se pòt far tanben en adoptant una identitat de substitucion, mai o mens somiada, coma se la vertadièira èra pas sufisenta o sufisentament valorisanta. Los exemples vistes aquí-dessús mòstran qu'aquò concernís sovent los pòbles nombroses o fòrça espandits sus la planèta (mondialisats poiriàm dire) que lor identitat s'es benlèu un pauc diluïda, coma los franceses, angleses o espanhòls, o los que lor identitat es pas gaire afortida e, podèm o dire, a se perdre, coma nosautres occitans. Es aital que i a d'ikastolak a Baiona, Anglet e Biárritz e d'escòlas Diwan a Renas e Nantas. La question es de saber se una identitat aital bastida negativament, per rapòrt a çò que vòlon pas ésser, mas que correspond pas a una realitat culturala, es pas sonqu’una quimèra. Laurenç Vernhet