La Palanca n° 15
       
Editò      
 
Qu’avetz, çà’m par, entenut a parlar de las platanas talhucadas entre Rabastens e Vic. Lo gèste qu’ei estat denonciat peus politics deu departament.
Qu’ei lo fèit de monde esmalits de tots los dòus de qui a hèits aquera via despuish annadas. Qu’ei un gèste entà dehéner la vita e quitament se d’autas solucions serén envisatjadas, qu’a coma esfèit de desblocar ua situacion sovent denonciada e lhèu d’amiar solucions rapidas e modernas.
Qué pensar d’aquera faiçon activa de’s mobilisar ? Qué pensar de la distàancia plan vededèras entre lo discors moralisator de qui tenguen mantuns politics e las atentas e exigenças d’ua poblacion. Ua poblacion qui, totun, e’s vòu arrespectuosa de la democracia mès qui, a còps, e’s perd l’ahida ?
Profitatz de la rubrica Lo corrièr deus leguidors entà balhar lo vòste punt de vista.
Dens aquesta Palanca, que vos perpausam en soscripcion ua garba de contes escriuts per autors de noste, editada per Nosauts de Bigòrra, e de qui pareisherà a l’autona. Nosauts que serà present a Tarba lo 24 de julhet tà las Rencontras de Bigòrra. Que serà lo moment de nos i arretrobar. Que nos preparam tanben a hestajar coma se déu l’Annada Europenca de las Lengas. Que’s passarà a Tarba lo dissabte 22 de seteme.
Dens aquesta Palanca que i trobaratz tanben articles de reflexion, informacions e las anonças de quauques manifestacions culturaus tà l’estiu 2001. Bona legedura.
F. Bernissan
       

Corrièr deus leguidors

Entà arresponer a Joan-Pau Ferré (véger la Palanca n° 12)

  
 
D'après eth, eth Estat Espanhòu qu'aurè a negociar dab er'ETA entath'interès deth pais Basco e der'Espanha. Negociar que vòu diser qu'eths arrepresentants deth governament Espanhòu assieta's ara medisha taula qu'eths tuaires qui an sus eras mans eth sang de 800 personas, sense desbrombar tots eths handicapats, victimas inocentas, deras quaus mainats mutilats pera vita dab un o dus membres de mens.
Alavetz qu'eth pais Basco sud qu'a era mes grana autonomia arregionau d'Euròpa; eth governament Basco qu'ac gera tot, era cultura, eth ensenhament, era justicia, era policia, comerci, industria, mèma eths impòts sus eth arrevengut. S'aurem en Occitania un pechic deras libertats deths Bascos que serem plan uros, quin sonei !
ETA qu'ei devenguda ua secta fascista, embarrada ena sua holia violenta e arracista, qu'ac cau diser, qui emplega metòdes dera mafià entà finançar eras suas accions barbaras. En tot arrefusar de veger qu'eth monde a cambiat, qu'Espanha ei ua vertadèra democracia, que s'ei estremada de mes en mes dera societat Basca qui vòu era patz. Arris non pòt sostier aqueths bandits fascistas, ni tanpòc negociar. Entaths òmes civilisats sonque demora ua via qu'ei eth combat legau, dab eth sostien der'Euròpa tota, entara democracia e'ra libertat.
J.M.
       
Amassada globau de la Associacions de Tarba  
 
Aquera amassada qu’estó convocada per la navèra municipalitat lo 28 de Mai. Que i a associacions culturaus a Tarba, e qui avèva hèra de monde dens la grana sala de la Mairia tà escotar Mossur trémège e Dauna Forcada presentar las loas orientacions.
Que volen sosténguer las associacions sus projectes precís mei que sonque recondusir linhas budgetarias, alavetz balhar infrastructuras, mejans tecnics tà acompanhar las iniciativas, tanben atribuirsubvencions extraordinaris si cau.
Qu’an hicat en davant tres punts :
Ua demanda a las associacions de participar a l’animacion de la vila e un encoratgement a tribalhar amassa sus medish projectes entre associacions similarias o complementaria, tanben arrespectar en “dever d’informar” la Mairia de las accions miadas e deu fonccionament de l’associacion.
La cultura occitana qu’estó citada en bona posicion dens la lista de las actvitats culturau classicas : musica, dança, teatre ... dilhèn sus ua basa drin passeista : “perpetuar aquera tradicion” mes de perpetuar a transméter e har víver n’i a pas oposicion vertadièra, a nosautes d’apitar projectes ambiciós, creators e inscriuts dens lo present e l’avier, que’n avem dab lo tribalh de reflexion e proposicion hèit dens l’encastre de la CAGT. Entà l’animacion de la vila lo Carnaval ja sostengut per la precedenta equipa municipau, que pòt estar un gran moment deu capdulh de la Bigòrra e de las Hautas-Pireneas.
F. Beigbeder
       
Bilans deus corrièrs aus politics  
 
Sus las duas letras enviadas, cinc personas an responut au moment de la pareishuda d’aquesta Palanca 15.
Cinc personas! Pòc de causa s’at sembla! Mes quinas personas! J. Glavany (Ministra de l’Agricultura e President de la CAGT), J. Durieu (Senatriça e Conselhèra Generala), C. Robin-Rodrigo (deputada), J.P. Dubarry e J.C. Palmade (Conselhèrs Generaus).
Aqueras personas son representativas de 3 nivèus administrtius francés (Govérn, Parlament, Conselh Generau)
Mes, ath delà de la qualitat politica, que cau mes espiar los devís desvelopats per eths. Plan que son! J. Durieu, en la sua letra, torna aperar que la politica culturala tà las lengas regionalas e minoritaris “a pour objet de rconnaître à ces langues toute leur place dans le patrimoine national, d’en assurer la sauvegarde et la valorisation et de répondre aux aspirations légitimes des citoyens qui désirent les faire vivre”. E cada politic de brembar las causas hèitas, a tot nivèu, tà l’occitan : ajuda a l’edicion e publicacion en lenga regionala (diccionari francés-occitan tà la Bigòrra per exemple), ajuda a l’ensenhament (lo Conselh Generau balha subvencions a Calandreta, intervienents “Caminaïres” ...), subvencions a associacions ...
La letra deu Sénher Glavany ei hòrta interessenta. En efèit, la lenga regionala va ester a l’òrdi deu dia deu Conselh de Desvelopament de l’Aglomeracion Tarbèsa. Quan sabem que i a encòra un an qu’estavam traitats com “integristes” en aqueth Conselh, qu’avem aici ua bèra avençada.
Donc, bonas causas an portadas aquestas letras puishque e los autors semblan plan disposats tà l’Occitan. Un regret totun! Las responsas venguen totas de la gaucha, sustot deu PS. Los autes, que pensan?
       
Eth combat deths Berbères  
 
Que son 12 milions, esparricats enas montanhas deth Marròc e d’Algeria. Que parlan kabil, mzab, rifan, toarèg, targuí, tarifit… mantuns dialècts deth tamazight, de qui n’ei pas lenga oficiau sonque ath Nigèr e ath Malí. En eths autes país, era berberitat qu’ei ignorada, quan non ei hòrabandida.
Eth moviment de defensa dera cultura berbèra que nascó de cap a 1940, lançat peths escrivans algerians Jean Amrouche, Mouloud Mammeri, Mouloud Feraoun e Kateb Yacine. D’aqueth temps, entà deféner eth berbère, que’us calèva escríver en francés, se volèvan èster entenuts.
Ara, Idir que canta en berbère e qu’arreclama ua plaça vertadèra tara sua lenga en Algeria, de còsta eth arab e eth francés. Perqué aqueth cambiament de tactica ? « Eth francés o eth arab que’m permeterén ça’m par de hèr passar eth messatge a un public mes espandit, mès ne saurí pas quin hèr ni qué díser », c’explica Idir.
Totun, n’i a pas sonque un medià de qui balha ua plaça deras bèras ath berbère en Algeria : qu’ei Radio Kabyle, vajuda en 1948. Mès qu’ei tanben era sola de qui sia somesa a ua comission de censura…
« Que sòi obsedat pera hami de bastir un pont entre duas arribas... », c'escrivè Idir en eth libet deth sué darrèr C.D., Identités, un disc enregistrat dab Dan ar Braz, Manu Chao, Khalida Messaoudi, Maxime Leforestier…Eth combat deths Berbères qu’ei tanben eth noste : que cau qu’eras nostas lengas e poscan trobar ua dignitat navèra en eth monde de uei. Que nos cau bastir causas dab eths autes ! Alavetz, Idir, quan vengues cantar en Occitània ?
J oan-Pau Ferré
       
Un maishant còp de fesilh
  
 
Dimenge 17 de Junh a Argelèrs ua Maria-Blanca qu’estó tuada per ua bala de carabina.
Que cau saber que demora sonque 23 parelhs d’aqueth vter sus lo penent nòrd deras Pireneas.
Que soi plan d’acòrd dab lo texte d’Arnaud Paul, passat dens la Nvèra-Republica deth 19 de Junh 2001, e los sentiments exprimits : tristèr, incomprenension d’un tau acte bestiàs e tanben l’importancia de trobar lo copable.
Mes totun que-i-a un detalh d’aqueth article que cau arrectificar : Arnaud Paul qu’escriu :“Le Perenoptère, surnommé la Marie-Blanque”. Era Maria-Blanca n’ei pas un chafre qu’ei lo nom gascon deth pernoptère
Lo Francés d’òil n’a pas de nom entad aqueth ausèth e praquò eths ornitològ qu’an causit en 1827 un nom tirat delh grèc que significa “Ala-negra” dens aquera lenga morta ! Qu’auren podut, dens eth arrespecte deras lenga de França, causir “Marie-Blanche” mes qu’an preferit lo subernom savantàs de Perenoptère. Un còp de fesilh de mei entà la lenga d’òc.
F. Beigbeder
       
Valadas desbrembadas  
 
Qui pensaré de qui viu encòra per las Americas deus cow-boys e deus dollars quauques vilatges de nacions indianas dab la loa cultura, la loa lenga ? Om sap plan de qui l’òme blanc qu’at a tot barrejat.
Nat esper uei de trobar-se a la virada d’ua “pista” cap e cap dab monde de la traca d’un valent crazy-horse o d’eu siting bull. Aquò hè dòu a plan de monde ...
A nosta, numerós son los de qui, uei lo dia, e nos volerén her créger qu’èm los darrèrs deus darrèrs indians, los darrèrs mohicans.
Om enten de mes en mes monde a díser que la lenga occitana n’ei pas parlada e quitament qu’ei morta. Los darrèrs locutors partits despuish bèca pausa. Daubuns que van dinc a preténer que la cultura occitana o gascona aquò n’a pas nat sens ni d’existença.
E dont, e dont que cagerén muts e espantats lo monde d’arribar en aqueth parçan qui existeish e on l’occitan ei realitat linguistica, culturau e identitaria per ua poblacion sancèra : joens o non, hemnas e òmis, citadans o vilatgés.
Aqueth parçan que’s tròba en Italia tot a costat la termièra provençau. Esparnhats per l’istòria deu fèit de la sua apartanença, las Valadas Occitanas d’Italia s’estenen sus 400 Km e son pobladas per 180 000 personas.
Perqué ei a despart las Valadas ? Per rapòrt a l’Occitania Granda ? En pr’amor de la situacion alpina, estremada, l’occitania “pichòta” n’a pas patit de la vision unitaria e nivelatriç a la Francesa.
Aciu lo monde que son includit dens un espaci piemontes de qui a lo sué parlar propre, dialecte italian. Aciu lo monde que’s sentishen pregondament occitans. Occitans per la lenga de qui parlan tot dia e qui, vertat ei, s’apressa plan de la de qui aimam e dab son accent drin italian. Occitans tanben que s’en reclaman per çò de la literatura e mes que tot de l’eretatge trobadorenc.
Mes tanben per la musica, los instruments, las danças e gastronomia.
Los relhèus tanben que semblan plan aus de nosta : montanha pirenencas, aupencas, cevenòlas, deu massiu septentrionau, dab las paisatges arquitectoras, las activitats umanas. Encòra ací ua familha, ua parentat.
F. Bernissan
       
Impressions de C.A. de l'IEO federau  
 
Que trobaratz un rendut-compte, ça’m-par, en “Occitans !”, deth C.A. deth I.E.O. eth 9 de Junh a Carcassona, aci que balharai quauquas impressions d’un novèu elegit.
Plan acuelhuts que furem pera Mirèlha e eth Alan en 79 dera carrèra la Trivala, petita republica occitana ath pè dera Ciutat, en “Ostal Siventès”, on èra taula dubèrta ena petita mediterranencas casa-hèitas, pomas d’amor, vin deras duas colors, còcas e cafè, avans de passar a un menut plan espés, eth d’un prumèr C.A. après eras darrèras eleccions.
Eleccion d’ua còlha novèla doncas, dab eth David Grosclaude coma novèu President, un que coneishem plan a Radiò-País e en Bigòrra, ja sia un Bearnés en seconda generacion. Qu’ei sentida era equipa novèla coma era dera professionalisacion deth I.E.O. Se i a ua linha directora, qu’ei aquera. Pr’amor que de debats de fons sus eras granas questions, no cresi pas que’n i aja avut tròpas en I.E.O. aquestas annadas, en despieit de quauquas criticas, e òm pòt regretar aquò solide ! Non, eth mèstre mot uei qu’i de professionalisar (e doncas informatisar, racionalisar ...). Eth David no coneish pas mes ni papèr ni gredon : qu’ac pren tot sus ordinator portable ...
Prumèra grana decision : era recèrca metodica, professionala a fons, d’un “Dirèctor”, qu’aurà d’a responer a plan de critèris de competencia, un ausèth rare mes que podem promette plan de trebalh, que s’aurà d’a poder desplaçar en tot lòc d’ocitania, encontrar plan de monde, servir deths utisses de uei, metter òrdi ena grana pagalha actuala dera nosta institucion. Que sobra de fixar era paga.
Per grana e bèra escadença, quèm tots amassa eretèrs d’un bèth cabau deth costat de Samatan, que nos a volut daishar en morint un amic de Dutèch, un militant de tostemps deth costat de Tolosa. Que s’a pensat aqueth òme sense eretèrs “naturaus” que valia mes daishar eth ben a ua Associacion causida meslèu qu’ath estat, çò que’s pòt fèr sense frèses de succession. Aqueth qu’a sabut aunorar eth centenari dera lei de 1901 !
Moneda que’n va caler, e pas sonque enà pagar un Director. Que’s pausa eth problème deras revistas, dera edicion, e en tota urgencia eth d’ua revista un pòc a part, e que tot d’un còp pausa problèms, era “Linha imaginòt”. Que seria plan long d’explicar tot aquò. Sapiatz que eth I.E.O. no vòu pas mes pagar eth deficit dera “Linha” e a copat eths viures aqueste printemps. Ua discussion deras pro peludas que s’engatgèc entram eths que pensan qu’eth I.E.O. n’a pas mes a sostier ua revista tant mau gerida e eths qu’arregretarian era disparicion d’ua expression originala, ja no sia pas pro occitan. Un compromès que fuc trobat mes eras causas que son luenh d’èster regladas, e que vos tieram informats.
S’avem dret a un arriser ena “Palanca” ? Que s’acabèc tard eth C.A., eth vòste servitor que’s trobèc en trèn de retorn enas oras on se jogava era Finala deth Rugbi, mes urosament deguns no li balhèc eth resultat avans d’èster tornat a casa, entorn de mieja-nueit, e tanlèu arribat que’s passèc eth enrgistrament d’un eveniment que li fasia tròpdedòu de mancar !
Miquèu Pujòl
       
Discutida dab lo president de l'IEO  
 
Atjat de 43 ans, jornaliste en occitan en la television, la radiò e la premsa escrivuda, responsable de dus jornaus (La Setmana e Plumalhon), D. Grosclaude s’ei,adara, engatjat au cap de l’I.E.O. Nacionau.
Aqueth engatjament ven d’ua ideia plan precisa qu’aqueth òmi se hèr de l’Institut. Tà eth IEO ei ua grana asssociacion qui fedèra l’occitanisme, la sola qui lo fedèra peu moment. Ei convensut que la lenga se sauverà en lo pan-occitanisme e que l’IEO ei l’endret on lo monde pòt tribalhar amassa. Tad eth l’IEO ei donc ua associacion hèra importanta.
Tau tribalh, l’urgenci, segond eth, ei de balhar a l’IEO lo su ròtle de porta paraula. L’associacion dèu jogar un ròtle de pressions e de prepausicions cap aus politics. L’IEO dèu interogar los politics sus tres questions :
• la lei sus la lenga
• la modificacion de l’article 2
• la carta europenca
Que vò que l’Institut sia l’interlocutor importent tau Ministéri, la region, ...
Ei per tot açò que’u sembla importent la creacion d’un lòc on i a tostemps quauqu’un qui serà l’interlòcutor deus politics : lo director que l’associacion va engatjar. Atau, los politics auràn ua persona a qui deveràn s’adreçar e non pas un echam de personas. Lo monde associatiu poderà tanben trobar responsas a tot moment.
Hèra de tribalh en perspectiva donc, mes l’òmi sembla motivat. Per pròva la letra enviada au Presidents deus Conselhs de Regions de l’Occitania (la troveratz en lo noste locau si la voletz) e lo comunicat de premsa sus la possibilitat d’ua convencion Estat / Region tà l’ensenhament de l’Occitan.
Tà la revista “Linha Imaginòt” ací lo vòte deu CA de l’IEO nacionau deu 9 de junh 2001 :
• l’IEO nacionau non financia pas mei la Linha a partir deu 1er de genèr de 2001. La L.I non se pòt pas mei reclamar de l’IEO.
• La Linha se cercarà ua possibilitat d’autonomia amb possibilitat eventuala d’ua ajuda de l’IEO en foncion de las proposicions que harà la Linha.
• O alavetz “Occitans” la revista de l’IEO intègrarà ua partida deu contiengut redaccionau actuau de la L.I.